Sakralne Dziedzictwo Małopolski

Dzieje zabytku

Rzeźba św. Wojciecha, stanowiąca element wystroju ołtarza głównego w kościele parafialnym w Kętach, powstała najprawdopodobniej w latach sześćdziesiątych XVII wieku, kiedy miała miejsce odbudowa zniszczonej pożarem świątyni.

Opis

Całopostaciowa, drążona z tyłu figura św. Wojciecha stojącego w układzie frontalnym, w nieznacznym kontrapoście, na niewielkim, prostopadłościennym postumencie. Pociągłą twarz świętego charakteryzują sumarycznie opracowane rysy z szeroko rozstawionymi, lekko przymkniętymi oczami, zarumienione policzki i czubek nosa oraz długi, brązowy, skręcony zarost. Święty ubrany jest w strój pontyfikalny składający się ze złoconej alby, srebrzonej komży, złoconego mucetu oraz złoconej kapy zdobionej motywami roślinnymi z obszyciem z kaboszonami. Na głowie ma złocono-srebrzoną infułę z dekoracją z kaboszonów i opadającymi na ramiona srebrzonymi taśmami. Dłonie biskupa osłaniają czerwone rękawiczki, a stopy czerwone buty. W prawej ręce trzyma krzyż pastoralny, a lewej wiosło.

Zarys problematyki artystycznej

Rzeźba stanowi element wystroju ołtarza określanego w „Katalogu zabytków sztuki w Polsce” jako wczesnobarokowy i datowanego na trzecią ćwierć XVII wieku. W połowie XVII wieku w twórczości snycerskiej można zaobserwować swego rodzaju ożywienie po okresie pewnej stagnacji, jaka miała miejsce w dobie renesansu. Zmiany te jednak w dużej mierze odnoszą się głównie do struktur retabulów ołtarzowych, przybierających zmonumentalizowane formy, niejednokrotnie zdobionych bogatą ornamentyką. Dopełniająca natomiast ich wystrój plastyka figuralna, umieszczana w niszach, po bokach nastaw czy na gzymsach wieńczących poszczególne kondygnacje, charakteryzuje się jeszcze pewną sztywnością i hieratycznością. Przejawem nieznacznego zdynamizowania sylwetek stojących postaci jest niewydatny kontrapost. Zazwyczaj poddawane pewnej typizacji twarze są stosunkowo szerokie, o sumarycznie opracowanych, wyrazistych rysach oraz wzroku utkwionym na wprost, w bliżej nieokreśloną przestrzeń. Stosunkowo syntetyczny modelunek, niejednokrotnie zakrawający o pewien schematyzm, dotyczy także drapowania tkanin ubiorów, charakteryzującego się najczęściej rytmicznymi układami fałd rurkowych. Owe tendencje w rzeźbie figuralnej ulegają pewnym przemianom i znacznemu zdynamizowaniu tuż przed wybuchem wojen szwedzkich w trakcie tzw. potopu.

Św. Wojciech urodził się około 956 roku w Libicach, jako jeden z siedmiu synów tamtejszego księcia Sławnika z rodu spokrewnionego z Przemyślidami. Plany związane z pełnieniem służby wojskowej przekreśliła ciężka choroba. Po odzyskaniu zdrowia udał się do Magdeburga, gdzie pod opieką biskupa Adalberta kształcił się w szkole katedralnej i przyjął święcenia kapłańskie. W 981 roku znalazł się w Pradze, gdzie był świadkiem męczeńskiej śmierci tamtejszego pierwszego biskupa Dietmara. Rok później stał się jego następcą, obejmując biskupstwo praskie. Wiódł ascetyczne życie oddane pomocy ubogim oraz walce z wszelkimi przejawami pogaństwa. Konflikt z księciem Bolesławem II Pobożnym, który zarzucał biskupowi działanie na niekorzyść kraju oraz sprzyjanie jego wrogom, doprowadził do wyjazdu Wojciecha do Rzymu. Tam, rezygnując z przywilejów związanych z pełnioną dotychczas funkcją, wstąpił do klasztoru Benedyktynów na Awentynie. W 992 roku powrócił do Pragi, a rok później założył opactwo Benedyktyńskie w Brzewnowie. Trwające wciąż nieporozumienia z władcą wymusiły kolejną podroż, tym razem była to misyjna wyprawa na Węgry. Śmierć bliskich Wojciecha z ręki rycerzy Bolesława II Pobożnego przesądziła o decyzji definitywnego opuszczeniu kraju. Nim rozpoczął wielką działalność misyjną wśród pogan, uzyskał od papieża zwolnienie z pełnienia obowiązków biskupich. W 966 roku przybył na dwór Bolesława Chrobrego, który wyprawił Wojciecha wraz Radzimem Gaudentym i z grupą rycerzy z misją chrystianizacyjną do plemienia Prusów. Pobity wiosłem przez mieszkańców jednej z osad został wysłuchany przez miejscowego dostojnika, a następnie siłą wywieziony poza obszar Prus. Wojciech powrócił jednak wraz ze swoimi towarzyszami i po odprawionej na polanie mszy świętej został zamordowany oszczepem przez Prusów. Wykupione przez Bolesława Chrobrego szczątki zostały złożone w katedrze gnieźnieńskiej.
Pierwsze wizerunki św. Wojciecha zaczęły pojawiać się już na przełomie X i XI wieku. Do początkowo niewyróżniającej się niczym postaci biskupa od XV wieku zaczęto dołączać atrybuty męczeństwa, jak wiosło, włócznia czy gałązka palmowa.

Stan zachowania / Prace konserwatorskie

Dobry. W 1962 roku konserwację przeprowadził Szmigielski z Krakowa (ze Śląska?). W 1986 roku prace renowacyjne figur św. Wojciecha i św. Stanisława wykonane zostały przez Jacka Konarskiego z Chrzanowa.

Literatura

Katalog Zabytków Sztuki w Polsce, województwo krakowskie, (red.) Szablowski Jerzy, t. 1, Warszawa 1953, s. 15.

Karpowicz Mariusz, Sztuka polska XVII wieku, Warszawa 1983, s. 80.

Cader Stanisław, Dawne i współczesne obiekty sakralne ziemi kęckiej, Kęty 2011, s. 10.

Nastalska-Winlicka Joanna, św. Wojciech, [w:] [w:] Encyklopedia katolicka, red. Gigilewicz Edward, t. 20, Lublin 2014, sp. 837-840.

Streszczenie

Rzeźba zdobiąca strukturę ołtarza głównego w kościele parafialnym w Kętach, przedstawiająca św. Wojciecha, jednego z głównych patronów Polski, nosi znamiona cech stylowych, jakie charakteryzują rzeźbę polską połowy XVII wieku.