Sakralne Dziedzictwo Małopolski

Dzieje zabytku

Pochodzące z niezidentyfikowanego retabulum figury aniołów zostały umieszczone w zwieńczeniu ołtarza bocznego Najświętszego Serca Jezusa najprawdopodobniej w ostatniej dekadzie XX wieku. Zastąpiły znajdujące się tam jeszcze u schyłku lat osiemdziesiątych XX wieku dwie inne figury aniołów ukazanych w pozycjach siedzących, jakie są widoczne na fotografii karty ołtarza z Wojewódzkiego Urzędu Zabytków w Krakowie z 1988 roku.

Opis

Para pełnoplastycznych, całopostaciowych figur przedstawia anioły przyklękające na przerwanym, wolutowym przyczółku zwieńczenia ołtarza. Ich zwrócone niemal w trzech czwartych, młodzieńcze sylwetki są lekko pochylone ku sobie. Owalne, szerokie twarze aniołów charakteryzują pełne, wyraziste, niemal identyczne rysy z dużymi oczami, długimi, prostymi nosami i lekko zarumienionymi policzkami. Ich falowane, brązowe, częściowo przesłaniające uszy włosy łagodnie opadają na plecy. Sylwetki aniołów, charakteryzujące się stosunkowo naturalistycznie opracowaną muskulaturą, okryte są rozwianymi, złoconymi szatami od pasa do kolan u anioła po prawej stronie i częściowo w partii bioder u anioła po lewej. Na plecach mają duże, złocone skrzydła. Anioł po lewej prawą rękę wspiera na piersiach, lewą wyciąga przed siebie, drugi obydwie składa na klatce piersiowej.

Zarys problematyki artystycznej

Aniołowie to byty duchowe umiejscowione pomiędzy światem boskim i ziemskim. Wywodząca się z języka greckiego nazwa „ángelos” znaczy tyle co „posłaniec”, nie odnosi się zatem do natury tych istot, lecz określa rolę aniołów, jako wysłanników Boga oraz opiekunów ludzi. Źródłem ich wyobrażeń są zarówno teksty biblijne, jak i apokryficzne. W kompozycjach plastycznych przedstawienia aniołów pojawiały się już w III wieku. Początkowo ich sylwetki, inspirowane sztuką antyczną, przypominały postaci młodzieńców bez zarostu ubranych w długie tuniki. Z końcem VI wieku zaczęto przedstawiać je jako istoty uskrzydlone, z ujmującymi ich głowy diademami bądź aureolami. We wczesnośredniowiecznych dekoracjach aniołowie pojawiali się jako bohaterowie wielofigurowych scen biblijnych, bądź w roli ornamentu. W okresie dojrzałego średniowiecza ich obecność w przedstawieniach narracyjnych została wzbogacona o pełnienie konkretnych czynności. W aspekcie wizualnym w dobie gotyku sposób przedstawiania aniołów zyskał równowagę pomiędzy realizmem, a uduchowionym idealizmem. Przełomowym momentem dla wizerunków anielskich jest plastyka nowożytna. Sztuka renesansowa angażowała je zdecydowanie bardziej i w znacznie szerszym zakresie tematycznym przedstawień religijnych. Realistyczne tendencje w ukazywaniu aniołów przejawiają się m.in. w ich strojach diakońskich, kapłańskich czy nawet dworskich. Niezwykle zdynamizowana i przesycona ładunkiem emocjonalnym plastyka baroku charakteryzuje się dużą siłą wyrazu zwłaszcza w rzeźbie figuralnej. Szczególnie popularnym w tym czasie był typ dziecięcych wizerunków anielskich zwanych puttami, często charakteryzujących się bujnymi „rubensowskimi” kształtami. Tego typu ujęcia, powszechnie stosowane w dekoracjach m.in. architektonicznych struktur retabulów ołtarzowych, w aspekcie formalnym pełnią funkcje przede wszystkim dekoracyjne, natomiast ich wzniosłe gesty bądź pozy odnoszą się do adoracji prezentowanych w retabulach wizerunków boskich lub świętych.

Stan zachowania / Prace konserwatorskie

Dobry.

Literatura

Gostkowski Rajmund, Konopka Karol, Niparko Romuald, Olech Wojciech, Romaniuk Kazimierz, Stachowiak Lech, Anioł [w:] Encyklopedia katolicka, (red.) Gigilewicz Edward, t. 1, Lublin 1973, sp. 605-613.

Streszczenie

Zwieńczenie retabulum ołtarza bocznego Najświętszego Serca Jezusa w kościele parafialnym w Kętach zdobi para figur przedstawiających anioły. Nie jest to jednak pierwotne miejsce ich eksponowania, na co wskazuje jedna z archiwalnych fotografii ołtarza z końca lat osiemdziesiątych XX wieku.