Św. Władysław i św. Anna nauczająca Marię

Dzieje zabytku

Omawiany witraż został wykonany w 1937 roku w pracowni prowadzonej przez Maksymiliana Romańczyka przy ulicy św. Jana 30 w Krakowie. Jak można dowiedzieć się z inskrypcji umieszczonej w dolnej części witraża, dzieło zostało ufundowane przez księdza Władysława Ziemińskiego oraz Annę Franasową. Po przeciwnej stronie transeptu (od strony północnej) znajduje się analogiczna kompozycja z medalionami mieszczącymi wizerunki św. Franciszka i Matki Boskiej Śnieżnej. Witraże w zabierzowskiej świątyni uległy uszkodzeniu w 1945 roku w wyniku wybuchu składu amunicji w pobliskim Kłaju. Jak odnotowano w „Liber memorabilium” koszt napraw wyniósł 12 tysięcy złotych. W 1981 roku witraże zabezpieczono poprzez zamontowanie w każdym z okien dodatkowego przeszklenia.

Opis

Witraż w kształcie stojącego prostokąta zamkniętego łukiem półkolistym. Kompozycja ujęta geometryczną bordiurą w kolorach czerwonym oraz jasno- i ciemnożółtym. Wewnątrz pole w kształcie stojącego prostokąta zamkniętego łukiem półkolistym z wpisanymi dwoma ostrołukami tworzącymi rodzaj gotyckiego biforium. W jego górnej części motyw kłosów oraz winnych gron. W polu z lewej strony kompozycji owalny medalion mieszczący przedstawienie św. Władysława w rycerskiej zbroi, zielonej tunice ze złotymi lamówkami i królewskim, czerwonym płaszczu z gronostajowym podbiciem umieszczone na tle pejzażu. Święty ukazany w tzw. długim popiersiu z ciałem zwróconym w trzech czwartych w prawo. Prawa ręka złożona na piersi, w lewej tarcza podzielona w słup, po prawej stronie białe i czerwone pasy, po lewej na srebrnym polu złoty krzyż z dwiema belkami. Na głowie hełm z koroną, wokół głowy nimb. Poniżej medalionu czerwona litera „A” w jasnożółtym polu w kształcie rombu oraz inskrypcja: „FUNDACJA / KS(IĄDZ) WŁADYSŁAW ZIEMIŃSKI PROBOSZCZ / R(OKU) P(AŃSKIEGO) 1937”. W polu z prawej strony kompozycji owalny medalion mieszczący scenę Nauczania Marii przez św. Annę umieszczoną na tle pejzażu. Święta Anna ukazana w pozycji siedzącej, z ciałem zwróconym w trzech czwartych w prawo, pochyla się ku stojącej po jej prawej stronie Marii. Lewa dłoń uniesiona w geście nauczania. Anna przedstawiona jako dojrzała kobieta ubrana w zieloną suknię, białą podwikę oraz czerwony płaszcz. Na głowie jasnozielona chusta. Maria ukazana z profilu w pozycji stojącej. Została przedstawiona jako kilkuletnia dziewczyna o długich, brązowych i falowanych włosach ujętych jasną opaską. Wokół głowy nimb. Ręce złożone w geście modlitwy. Postać ubrana jest w jasnoniebieską tunikę. Poniżej medaliony litera „Ω” w jasnożółtym polu w kształcie rombu oraz inskrypcja „FRANASOWA ANNA R(OKU) P(AŃSKIEGO) 1937”.

Zarys problematyki artystycznej

Zespół witraży wypełniający okna naw oraz prezbiterium kościoła w Zabierzowie Bocheńskim został wykonany w krakowskim Zakładzie Witrażów i Oszkleń Artystycznych Maksymiliana Romańczyka w latach 1937-1938. Historia tego przedsiębiorstwa sięga początku lat trzydziestych XX wieku. Bracia Maksymilian i Fryderyk Romańczykowie wcześniej byli zatrudnieni w firmie witrażowniczej S. G. Żeleński. Jednak na początku lat trzydziestych rozstali się z dotychczasowym pracodawcą i związali się z zakładem prowadzonym przez Jana Kusiaka, który od lat dwudziestych XX wieku dzierżawił dawną firmę szklarską Teodora Zajdzikowskiego (zał. 1880). Fryderyk Romańczyk w 1931 roku założył własną pracownię w Siemianowicach Śląskich. Jego brat natomiast w bliżej nieznanych okolicznościach przejął zakład od wspomnianego wyżej Jana Kusiaka. Jak uważa Danuta Czapczyńska-Kleczyńska, nastąpiło to w pierwszej połowie lat trzydziestych XX wieku, najpewniej do 1934 roku. Funkcjonująca pod auspicjami Maksymiliana Romańczyka firma działała do 1945 roku. Zakład wykonywał liczne zlecenia na terenie Małopolski i województwa śląskiego, m.in. zespół witraży o tematyce eucharystycznej w prezbiterium kościoła św. Mikołaja w Rychwałdzie (1935), witraże w kościele św. Zygmunta w Żelichowie (1938), w kościele świętych Apostołów Piotra i Pawła w Mszance (1939). W 1937 roku pracownia Romańczyka wykonała bliżej nieokreślone prace w kościele parafialnym w Grybowie. W tym samym roku zaczęto również realizować zamówienie dla kościoła w Zabierzowie Bocheńskim. Część witraży została ukończona w 1937 roku, pozostałe powstały już w 1938 roku. Jak pisze Tomasz Szybisty: „stylistyka partii figuralnych w kompozycjach „Serce Jezusa" i „Serce Marii" w prezbiterium sięga jeszcze wyraźnie do rozwiązań dziewiętnastowiecznych (idealizowane typy postaci), które czytelne są także w pozostałych medalionach z wizerunkami świętych, jednak już w nieco bardziej zmodernizowanej redakcji, odwołującej się do malarstwa młodopolskiego i nurtów współczesnych (zastosowanie przeskalowanych motywów roślinnych oraz charakterystycznych pasowych teł). W niektórych witrażach, zwłaszcza, górnych partiach kompozycji „Św. Stanisław Kostka” i „Św. Teresa od Dzieciątka Jezus”, dochodzą również wyraźnie do głosy inspiracje art déco". Omawiany witraż stanowi przykład niezbyt skomplikowanej kompozycji o tematyce religijnej, jakie zakład Romańczyka wykonywał w drugiej połowie lat trzydziestych XX wieku, posługując się gotowymi rozwiązaniami ikonograficznymi i kompozycyjnymi. Część figuralna kompozycji przedstawia patronów fundatorów dzieła – św. Władysława, którego imię nosił ksiądz Ziemiński oraz św. Annę w scenie Nauczania Marii, patronkę Anny Franasowej.

Stan zachowania / Prace konserwatorskie

Dobry.

Streszczenie

Omawiany witraż został wykonany w 1937 roku w pracowni prowadzonej przez Maksymiliana Romańczyka przy ulicy św. Jana 30 w Krakowie. Dzieło zostało ufundowane przez księdza Władysława Ziemińskiego oraz Annę Franasową. Część figuralna kompozycji przedstawia patronów fundatorów dzieła – św. Władysława oraz św. Annę w scenie Nauczania Marii.

Bibliografia