Św. Marcin z Tours

Dzieje zabytku

Omawiana rzeźba przedstawiająca św. Marcina z Tours, przechowywana w kruchcie świątyni paczółtowickiej, podobnie jak pozostałe eksponowane tam figury przedstawiające m.in. św. Piotra, św. Mikołaja to dzieło o nieustalonym pochodzeniu i autorstwie. Żadna z rzeźb nie została wspomniana w wizytacjach ani inwentarzach kościoła w Paczółtowicach, wobec czego ustalenie ich dziejów nie jest możliwe. W wydanym w 1953 roku tomie „Katalogu zabytków sztuki w Polsce” poświęconym zabytkom województwa krakowskiego grupę rzeźb określono lakonicznie jako: „dziewięć posążków świętych męskich, barokowych”. Dziś w kruchcie świątyni przechowywanych jest ich siedem: omawiana figura św. Stanisława, rzeźby św. Mikołaja, świętego papieża Grzegorza Wielkiego lub Klemensa Rzymskiego, św. Andrzeja, św. Piotra, św. Jana Chrzciciela i rzeźba przedstawiająca postać niezidentyfikowanego świętego króla. Na przełomie 1995 i 1996 roku wymienione figury poddane zostały konserwacji w pracowni profesora Ireneusza Płuski dziekana Wydziału Konserwacji i Restauracji Dzieł Sztuki krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych.

Opis

Rzeźba pełnoplastyczna, ścięta z tyłu, ustawiona na niewielkiej podstawie o nieregularnym kształcie. Biskup ukazany w całej postaci, frontalnie w postawie stojącej. U jego stóp po prawej stronie kompozycji przedstawiona w pomniejszonej skali postać klęczącego żebraka. Głowa św. Marcina lekko pochylona do dołu. Święty w ugiętych łokciach rękach trzyma przed sobą szatę, którą zamierza nałożyć klęczącemu żebrakowi. Twarz biskupa podłużna o wyraźnie zaznaczonym, lekko zaokrąglonym podbródku, krótkim nosie oraz lekko rozchylonych ustach; pozbawiona zarostu. Biskup ubrany jest w długą albę, złoconą dalmatykę sięgającą za kolana oraz złoty, podbity srebrną tkaniną płaszcz sięgający ziemi. Na głowie świętego przedstawiona infuła biskupia. Na dłoniach rękawiczki. Spod alby widoczna prawa stopa w obuwiu o zaokrąglonych noskach. Żebrak przedstawiony jako brodaty mężczyzna o okrągłej, pozbawionej włosów głowie. Swój wzrok kieruje ku górze, w kierunku św. Marcina. Prawą, uniesioną do góry ręką chwyta brzeg szaty nakładanej mu przez świętego. Lewa ręka, wsparta na kuli, opuszczona wzdłuż tułowia. Przez prawe ramię postaci przewieszona srebrna szata, luźno okrywająca ciało. Tors odsłonięty.

Zarys problematyki artystycznej

Jak już wspomniano pochodzenie i autorstwo omawianej rzeźby nie są ustalone. Jest to dzieło wczesnobarokowe, powstałe najpewniej w pierwszej połowie XVII wieku. Omawiana rzeźba raczej nie pochodzi z żadnego z obecnych ołtarzy w kościele paczółtowickim. Wiadomo, że co najmniej do 1633 roku w kościele znajdowały się trzy ołtarze – główny oraz dwa boczne, których wezwania nie są niestety znane. Obecny ołtarz główny wykonano na początku XVII wieku. Zastąpił on starszą, gotycką nastawę z rzeźbionym przedstawieniem sceny Nawiedzenia Najświętszej Marii Panny. Poza figurami aniołów w zwieńczeniu nie posiadał on figuralnej dekoracji rzeźbiarskiej. Na jego szczycie wtórnie umieszczono osiemnastowieczną rzeźbę Chrystusa Zmartwychwstałego. Przed 1728 rokiem świątynia w Paczółtowicach wzbogaciła się o dwa barokowe ołtarze – ołtarz św. Józefa i ołtarz św. Joachima i św. Anny. W obu nastawach nie przewidziano jednak miejsca na figury świętych. Co najmniej od pierwszej połowy XIX wieku w kościele paczółtowickim znajdował się czwarty ołtarz – manierystyczne retabulum św. Mikołaja datowane na około 1630 rok. Według niepotwierdzonej źródłowo tradycji oraz starszej literatury pochodzi ono z katedry wawelskiej. W swoim obecnym kształcie ołtarz ten składa się z elementów dodanych do jego struktury w różnym czasie, m.in. siedemnastowiecznych, rzeźbionych figur św. Cecylii i św. Teresy z Avila, nieco mniejszych rzeźb ukazujących św. Piotra i św. Pawła (?) datowanych na XVIII wiek oraz obrazu przedstawiającego św. Benedykta wykonanego przed 1872 rokiem. Niestety informacje źródłowe nie są wystarczające, aby w pełni zrekonstruować pierwotny wygląd tego ołtarza. Trudno też spekulować czy omawiana rzeźba mogła być związana z tym zabytkiem. Typ fizjonomiczny postaci, strój biskupi, a także przedstawiona w dolnej części kompozycji klęcząca postać mężczyzny, to elementy, które mogłyby wskazywać na to, że rzeźba przedstawia św. Stanisława ze Szczepanowa (1030-1079), biskupa krakowskiego i męczennika. Trzymana w ręku biskupa szata, którą wydaje się on ofiarowywać klęczącemu mężczyźnie, świadczy jednak o tym, że dzieło przedstawia św. Marcina z Tours. Święty Marcin żył w IV wieku, w młodym wieku został rzymskim legionistą. Podczas służby wojskowej w Galii, na swojej drodze spotkał półnagiego żebraka, któremu oddał połowę swojej żołnierskiej opończy. Po tym zdarzeniu, w nocy ukazał mu się Chrystus ubrany w ofiarowany przez św. Marcina płaszcz. Po wystąpieniu z wojska, Marcin wybrał życie pustelnika i ascety. Z czasem jego działalność oraz cuda, do których się przyczyniał stały się powszechnie znane, co w 371 roku doprowadziło do jego wyboru na biskupa Tours. W ikonografii chrześcijańskiej św. Marcin najczęściej przedstawiany jest w stroju rzymskiego legionisty jadącego na białym koniu, który dzieli się swoją szatą z ubogim.

Stan zachowania / Prace konserwatorskie

Dobry. Obiekt został odnowiony na przełomie 1995 i 1996 roku przez konserwatorów profesora Ireneusza Płuskę i Mariana Paciorka.

Streszczenie

Rzeźba przedstawiająca św. Marcina z Tours przechowywana w kruchcie świątyni paczółtowickiej to wczesnobarokowe dzieło o nieustalonym pochodzeniu i autorstwie. Figura powstała najpewniej w pierwszej połowie XVII wieku. Brak informacji źródłowych nie pozwala ustalić czy była ona związana z którymś z ołtarzy w kościele w Paczółtowicach. Święty Marcin żył w IV wieku, w młodym wieku został rzymskim legionistą. Podczas służby wojskowej w Galii, na swojej drodze spotkał półnagiego żebraka, któremu oddał połowę swojej żołnierskiej opończy. Po tym zdarzeniu, w nocy ukazał mu się Chrystus ubrany w ofiarowany przez św. Marcina płaszcz. Po wystąpieniu z wojska, Marcin wybrał życie pustelnika i ascety. Z czasem jego działalność oraz cuda, do których się przyczyniał stały się powszechnie znane, co w 371 roku doprowadziło do jego wyboru na biskupa Tours. W ikonografii chrześcijańskiej św. Marcin najczęściej przedstawiany jest w stroju rzymskiego legionisty jadącego na białym koniu, który dzieli się swoją szatą z ubogim.

Bibliografia