Św. Dominik

Województwo
MAŁOPOLSKIE
Powiat
oświęcimski
Gmina
Kęty
Miejscowość
Kęty
Metropolia
Krakowska
Diecezja
Bielsko-Żywiecka
Parafia
Św. Małgorzaty i św. Katarzyny
Miejsce przechowywania
zwieńczenie ołtarza głównego
Identyfikator
DZIELO/13797
Kategoria
rzeźba
Ilość
1
Czas powstania
trzecia ćwierć XVII wieku (lata sześćdziesiąte XVII wieku?)
Technika i materiał
drewno cięte, rzeźbione, polichromowane, złocone i srebrzone
Autor noty katalogowej
Paulina Chełmecka
Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne 4.0

Dzieje zabytku

Rzeźba św. Dominika, stanowiąca element wystroju ołtarza głównego w kościele parafialnym w Kętach, powstała najprawdopodobniej w latach sześćdziesiątych XVII wieku, kiedy miała miejsce odbudowa zniszczonej pożarem świątyni.

Opis

Całopostaciowa, drążona z tyłu figura św. Dominika stojącego w układzie frontalnym, w kontrapoście, na niewielkim, prostopadłościennym postumencie. Kwadratową w obrysie twarz cechują sumarycznie opracowane rysy z wydatnym nosem, niewielkimi, szeroko rozstawionymi oczami oraz podkreślonymi rumieńcem policzkami i czubkiem nosa oraz krótkim zarostem. Krótko przystrzyżone, skręcone włosy z wygoloną tonsurą odsłaniają duże, przylegające do głowy uszy. Święty ubrany jest w złocony habit dominikański ze szkaplerzem i kukullą, której połę podtrzymuje lewą ręką, prawą unosi w geście błogosławieństwa. Dłonie świętego są duże i szerokie o sumarycznym modelunku placów. U stóp świętego, po lewej stronie znajduje się srebrzona sylwetka leżącego psa.

Zarys problematyki artystycznej

Rzeźba stanowi element wystroju ołtarza określanego w „Katalogu zabytków sztuki w Polsce” jako wczesnobarokowy i datowanego na trzecią ćwierć XVII wieku. W połowie XVII wieku w twórczości snycerskiej można zaobserwować swego rodzaju ożywienie po okresie pewnej stagnacji, jaka miała miejsce w dobie renesansu. Zmiany te jednak w dużej mierze odnoszą się głównie do struktur retabulów ołtarzowych, przybierających zmonumentalizowane formy, niejednokrotnie zdobionych bogatą ornamentyką. Dopełniająca natomiast ich wystrój plastyka figuralna, umieszczana w niszach, po bokach nastaw czy na gzymsach wieńczących poszczególne kondygnacje, charakteryzuje się jeszcze pewną sztywnością i hieratycznością. Przejawem nieznacznego zdynamizowania sylwetek stojących postaci jest niewydatny kontrapost. Zazwyczaj poddawane pewnej typizacji twarze są stosunkowo szerokie, o sumarycznie opracowanych, wyrazistych rysach oraz wzroku utkwionym na wprost, w bliżej nieokreśloną przestrzeń. Stosunkowo syntetyczny modelunek, niejednokrotnie zakrawający o pewien schematyzm, dotyczy także drapowania tkanin ubiorów, charakteryzującego się najczęściej rytmicznymi układami fałd rurkowych. Owe tendencje w rzeźbie figuralnej ulegają pewnym przemianom i znacznemu zdynamizowaniu tuż przed wybuchem wojen szwedzkich w trakcie tzw. potopu.

Św. Dominik urodził się około 1175 roku w Caleruega, w hiszpańskiej prowincji Burgos, jako pochodzący z majętnej i głęboko religijnej rodziny Domenigo de Guzmán Garcés. Wychowanie prowadzone przez krewnego kapłana miało na celu przygotowanie go do pełnienia posługi duchownego. Z Palenci, w której przeszedł formację teologiczno-filozoficzną, przeniósł się do Osma, gdzie został kanonikiem miejscowej kapituły. Życie w tamtejszej wspólnocie rozbudziło w Dominiku potrzebę ascetycznej formacji oraz kontemplacji i aktywności duszpasterskiej. Dzięki podróżom, m.in. po zachodniej Europie, poznał problemy, z jakimi borykało się ówczesne chrześcijaństwo. Stał się jednym z propagatorów nowej metody walki z herezją polegającej na wędrownym kaznodziejstwie wspartym przykładem ewangelicznego życia w ubóstwie i prostocie. W 1216 roku udał się do Rzymu z propozycją utworzenia nowego zakonu, jednak zgodnie z ustaleniami Soboru Laterańskiego IV, papież Innocenty IV nie wyraził zgody. Zmiana decyzji papieskiej miała jednak nastąpić po śnie, w którym Dominik podtrzymywał walącą się bazylikę laterańską, co zostało odczytane jako znak ważnej misji nowej wspólnoty zakonnej. Warunkiem jej utworzenia było przyjęcie jednej z istniejących już reguł. Przyjmując śluby zakonne w 1215 roku Dominik do reguły św. Augustyna dodał kilka zasad z konstytucji norbertanów. Dalsze lata życia spędził na organizacji swojego zakonu, nadając mu strukturę z podziałem na prowincje zlokalizowane w wielu miejscach Europy. Przebywając w Rzymie przyjął do wspólnoty pierwszych Polaków m.in. Jacka Odrowąża, któremu powierzył misje na terenie Europy Wschodniej i nadbałtyckiej. Zmarł 6 sierpnia 1221 w Bolonii, gdzie został pochowany w kaplicy Braci Kaznodziejów. Na podstawie zebranych podczas procesu kanonizacyjnego źródeł można dokonać krótkiej charakterystyki św. Dominika, który uchodził za osobę niezwykle dbającą o samodoskonalenie swej moralności, żarliwości apostolskiej i modlitewnej, o niezwykłej kulturze osobistej, która wraz z ewangeliczną prostotą ułatwiała zjednywanie sobie ludzi. Kanonizacja św. Dominika miała miejsce 3 lipca 1234, a przewodniczył jej papież Grzegorz IX.
W przedstawieniach ikonograficznych św. Dominikowi, ukazywanemu w białym habicie dominikańskim z czarnym szkaplerzem, trzymającemu księgę, krzyż oraz gwiazdę (którą jego matka miała ujrzeć nad głową syna podczas chrztu) towarzyszy pies w czarno-białe łaty, odpowiadające kolorystyce habitów dominikańskich, z płonącą pochodnią w pysku. Jest on symbolem samych dominikanów (Domini canes – psy Pańskie) oraz ich misji niesienia ognia Ewangelii.

Stan zachowania / Prace konserwatorskie

Dobry, widoczne ubytki w strukturze prawej dłoni.

Literatura

Katalog Zabytków Sztuki w Polsce, województwo krakowskie, (red.) Szablowski Jerzy, t. 1, Warszawa 1953, s. 15.

Karpowicz Mariusz, Sztuka polska XVII wieku, Warszawa 1983, s. 80.

Cader Stanisław, Dawne i współczesne obiekty sakralne ziemi kęckiej, Kęty 2011, s. 10.

Lesman Helena, św. Dominik, [w:] Encyklopedia katolicka, red. Gigilewicz Edward, t. 20, Lublin 2014, sp. 60-63.

Streszczenie

Jedna w rzeźb zdobiących strukturę ołtarza głównego w kościele parafialnym w Kętach, przedstawiająca św. Dominika de Guzmán, założyciela zakonu dominikanów, nosi znamiona cech stylowych, jakie charakteryzują rzeźbę polską połowy XVII wieku.

Osoby związane z dziełem

Jak cytować?

Paulina Chełmecka, "Św. Dominik", [w:] "Sakralne Dziedzictwo Małopolski", 2024, źródło:  https://sdm.upjp2.edu.pl/dziela/sw-dominik-10

Uwaga. Używamy ciasteczek. Korzystanie ze strony sdm.upjp2.edu.pl oznacza, że zgadzasz się na ich używanie. Więcej informacji znajdziesz w zakładce Polityka prywatności