Św. Anna Samotrzeć oraz św. Joachim z małą Marią

Dzieje zabytku

Struktura feretronu powstała w drugiej połowie XVIII wieku. Obrazy pochodzące z przełomu XIX i XX wieku wstawiono wtórnie.

Opis

Feretron dwustronny ustawiony na prostopadłościennej podstawie zaopatrzonej w otwory na drążki do noszenia. Struktura feretronu od dołu flankowana dwiema wstęgami zdobionymi puklowaniem, spiętymi pośrodku muszlą palmetową. Boki utworzone z ażurowej kratki ujętej wolutami i ze spływającymi kampanulami. W zwieńczeniu muszla palmetowa i rocaille wraz z zatkniętym u szczytu akroterionem. W polu w owalnej, profilowanej i złoconej ramie obrazy: „Św. Anna Samotrzeć” oraz „Św. Joachim z małą Marią”. Na obrazie św. Anny Samotrzeć ukazana Matka Boska po lewej stronie, św. Anna po prawej, na kolanach Marii Dzieciątko Jezus, a nad nimi gołębica Ducha Świętego. Obie kobiety ukazane w pozycji siedzącej, zwrócone w trzech czwartych ku środkowi, rękami przytrzymujące Dzieciątko. Twarz Marii o delikatnych rysach, z prostym nosem, dużymi i brązowymi oczami oraz o wyraźnych ustach. Jej jasnobrązowe włosy są częściowo schowane pod białym welonem ze złotą lamówką. Ubrana jest w czerwoną suknię oraz niebieski płaszcz założony na lewe ramię i zasłaniający kolana. Po drugiej stronie św. Anna o twarzy cechującej się rysami starszej kobiety z włosami schowanymi całkowicie pod białym welonem ze złotą opaską wokół głowy. Ubrana jest w zieloną suknię oraz czerwony płaszcz założony na kolana. Dzieciątko Jezus zwrócone trzy czwarte w lewo, z głową skierowaną w drugą stronę, z lewą nóżką wysuniętą do przodu, w dłoniach trzymające niebieskie jabłko królewskie. Twarz o dziecięcych rysach z zarumienionymi policzkami, okolona kędzierzawymi włosami. Ubrany jest w zwiewną pieluszkę odsłaniającą ramiona, którą z jednego końca podtrzymuje Matka Boska. Nad głową Marii i św. Anny złote, koliste nimby, a wokół głowy Dzieciątka nimb krzyżowy. Tło w różnych odcieniach brązu. Po drugiej stronie feretronu obraz św. Joachima z małą Marią. W centrum kompozycji św. Joachim siedzący w fotelu i trzymający na kolanach małą Marię. Matka Boska ukazana w postawie stojącej, rękami trzymająca się św. Joachima. Twarz o rysach dziecka, z małymi ustami i nosem oraz dużymi oczami. Włosy bujne, ciemnobrązowe, upięte do tyłu, wokół głowy świetlisty nimb. Ubrana jest w białą suknię oraz ciemnoniebieski płaszcz założony na lewe ramię. Święty Joachim widoczny z prawego profilu, prawą ręką ujmujący Marię. Twarz podłużna, okolona siwą brodą oraz siwymi włosami. Ubrany jest w brązową suknię z długimi rękawami oraz zielony płaszcz przewieszony przez poręcz krzesła. Tło jednolite, brązowe.

Zarys problematyki artystycznej

Feretron to obraz lub rzeźba umieszczone w ozdobnej ramie, z podstawą zaopatrzoną w otwory na drążki do noszenia podczas procesji. Zygmunt Gloger w „Encyklopedii staropolskiej” pochodzenie słowa „feretron” czy „feretrum” wywodził ze starożytnego Rzymu, gdzie określało posągi niesione w pochodach triumfalnych. Jedna z pierwszych procesji chrześcijańskich z niesieniem wizerunku odbyła się w 590 roku, kiedy w Rzymie zapanowała epidemia tyfusu. Papież Grzegorz I Wielki zarządził w siedmiu rzymskich kościołach odprawienie nabożeństw suplikacyjnych, tzn. błagalnych. Nabożeństwa te były połączone z procesjami, w czasie których niesiono obraz Matki Boskiej Ocalenie Ludu Rzymskiego (Salus Populi Romani). Struktura omawianego feretronu została wykonana w drugiej połowie XVIII wieku w stylu rokokowym. Elementy zdobnicze feretronu, tj. kogucie grzebienie i ornamenty rocaille'owe są charakterystyczne dla sztuki tej epoki. Niestety nie znany jest twórca obrazów z przełomu XIX i XX wieku, na których ukazano św. Annę Samotrzeć oraz św. Joachima z małą Marią. Ikonografia św. Anny Samotrzeć ukazującej św. Annę z Marią i Dzieciątkiem Jezus pojawiła się na przełomie XIII i XIV wieku w sztuce bizantyńskiej, gdzie początkowo trzy osoby święte były umieszczone w suprapozycji, tzn. jedna powyżej drugiej. Ujęcie widoczne na omawianym dziele, na którym Maria i Anna siedzą obok siebie, a Maria trzyma na kolanach Dzieciątko wykształciło się w późnym średniowieczu, w sztuce powstającej na północ od Alp. Jego genezę można wiązać z powszechnym w tym regionie dążeniem do realizmu przedstawień. Dzieciątko trzymane przez Marię i zwrócone w stronę św. Anny stanowi centrum kompozycji. Po drugiej stronie feretronu ukazano św. Joachima, który według tekstów apokryficznych wywodził się z zamożnej rodziny z Galilei, był mężem św. Anny i ojcem Najświętszej Marii Panny.

Stan zachowania / Prace konserwatorskie

Dostateczny; liczne ubytki w warstwie malarskiej, a także ubytki w strukturze drewna.

Streszczenie

Struktura omawianego feretronu została wykonana w drugiej połowie XVIII wieku w stylu rokokowym. Elementy zdobnicze feretronu, tj. kogucie grzebienie i ornamenty rocaille'owe są charakterystyczne dla sztuki tej epoki. Niestety nie znany jest twórca obrazów z przełomu XIX i XX wieku, na których ukazano św. Annę Samotrzeć oraz św. Joachima z małą Marią. Ikonografia św. Anny Samotrzeć ukazującej św. Annę z Marią i Dzieciątkiem Jezus pojawiła się na przełomie XIII i XIV wieku w sztuce bizantyńskiej, gdzie początkowo trzy osoby święte były umieszczone w suprapozycji, tzn. jedna powyżej drugiej. Ujęcie widoczne na omawianym dziele, na którym Maria i Anna siedzą obok siebie, a Maria trzyma na kolanach Dzieciątko wykształciło się w późnym średniowieczu, w sztuce powstającej na północ od Alp. Po drugiej stronie feretronu ukazano św. Joachima, który według tekstów apokryficznych wywodził się z zamożnej rodziny z Galilei, był mężem św. Anny i ojcem Najświętszej Marii Panny.

Bibliografia