Rodzina Marii

Dzieje zabytku

Obraz Rodzina Marii pierwotnie stanowił część centralną późnogotyckiego tryptyku będącego na wyposażeniu kościoła w Harklowej. W XVIII wieku podczas wznoszenia barokowego ołtarza tryptyk rozmontowano, a jego części umieszczono w nowej strukturze. Na skrzydłach bocznych tryptyku znajdowały się przedstawienia św. Jana Chrzciciela i św. Barbary (skrzydło lewe) oraz św. Stanisława biskupa i św. Katarzyny Aleksandryjskiej (skrzydło prawe) również umieszczone w obecnym ołtarzu głównym. W predelli tryptyku umieszczona była scena Zwiastowania (obecnie w zwieńczeniu barokowej nastawy głównej). Obraz powstał na początku XVI wieku.

Opis

Obraz w kształcie stojącego prostokąta, ujęty profilowaną, złoconą ramą z gotycką inskrypcją. Kompozycja dwuplanowa, wieloosobowa. Na pierwszym planie ukazane postaci św. Anny zasiadającej na drewnianej ławie z Dzieciątkiem Jezus na kolanach i stojącej z prawej strony kompozycji Marii. Święta Anna ukazana jako dojrzała kobieta zwrócona w trzech czwartych w lewo z głową skierowaną nieznacznie w prawo. Rękami przytrzymuje nóżki Dzieciątka siedzącego na jej kolanach. Twarz św. Anny owalna, szeroka, z wydatnymi kośćmi policzkowymi, długim nosem i wąskimi ustami. Święta ubrana jest w brązową suknię z długimi rękawami, czerwony obficie fałdowany płaszcz z zieloną podszewką i białym kołnierzem. Na głowie ma białą chustę zasłaniającą czoło i opadającą po bokach na ramiona. Wokół głowy św. Anny znajduje się złoty nimb. Dzieciątko nagie, ukazany w pozycji siedzącej z zwrócone w lewo, w kierunku Marii. Prawą ręką błogosławi, na lewej dłoni trzyma złote jabłko zwieńczone krzyżem. Jezus o okrągłej twarzy z wysokim czołem i krótkimi, brązowymi włosami; wokół głowy ma złoty nimb. Ukazana z prawej trony kompozycji Maria została przedstawiona jako młoda kobieta o długich, brązowych, lekko falowanych włosach zwracająca się całym ciałem do Dzieciątka Jezus, do którego wyciąga dłonie. Twarz Marii młodzieńcza, z długim, wąskim nosem i małymi ustami, wzrok skierowany w stronę Dzieciątka. Policzki zarumienione, wysokie czoło, włosy opadają na ramiona i plecy. Maria jest ubrana w jasnobrązową suknię z długimi rękawami, przepasaną pod biustem. Na ramiona ma narzucony ciemnoniebieski płaszcz z ciemnobrązową podszewką dekorowaną kwiatowym ornamentem spięty pod szyją złotą broszą. Na głowie Marii złocona i kameryzowana korona w typie otwartym, wokół głowy złoty nimb. Na drugim planie, za kamiennym parapetem dekorowanym maswerkiem ukazane postaci czterech mężczyzn – św. Józefa oraz trzech mężów św. Anny: Joachima, Kleofasa i Salomasa. Z lewej strony kompozycji ukazany długowłosy mężczyzna w czerwono-zielonym kapeluszu, zielonym płaszczu z futrzanym kołnierzem i białej szacie spodniej ze złotą lamówką pod szyją. Mężczyzna o twarzy pozbawionej zarostu, długich i ciemnych włosach zwraca twarz w lewo. Jego lewa dłoń spoczywa na kamiennym parapecie, drugą wskazuje w lewo. Kolejny mężczyzna ukazany jest frontalnie. Ma krótkie, ciemne włosy i gęstą ciemną brodę rozdwajającą się na końcu. Ciemne oczy skierowane są wprost na widza. Prawą dłonią wskazuje w lewą stronę. Ubrany jest w obszerną czerwoną suknię i ciemnogranatowy płaszcz z kapturem. Kolejni dwaj mężczyźni zostali ukazani z prawej strony kompozycji. Pierwszy z nich przedstawiony w czerwonym, zapinanym na guziki kaftanie i białym turbanie o szerokiej, owalnej twarzy, długich, prostych włosach i niewielkim wąsie. Wskazuje on w lewo na ostatniego z mężczyzn, zapewne wyobrażającego św. Józefa. Postać ma długą, siwą brodę rozdwajającą się na końcu oraz wydatny nos. Ubrany jest w granatowe szaty oraz zielono-żółty kapelusz. Lewą dłoń unosi w geście pozdrowienia. Tło złocone, wytłaczane w motyw skośnej kraty z wpisanymi w nią stylizowanymi motywami roślinnymi.

Zarys problematyki artystycznej

Niestety nie jest znany autor dzieła, był to zapewne małopolski (krakowski?) malarz cechowy działający na początku XVI wieku. Omawiany obraz przedstawia temat ikonograficzny nazywany Rodziną Marii. Szczególną popularność zyskał on w sztuce późnogotyckiej i renesansowej. Najczęściej, tak jak w przypadku omawianego dzieła, w centrum kompozycji przedstawiano Marię z Dzieciątkiem oraz św. Annę zasiadające wspólnie na ławie w schemacie kompozycyjnym właściwym przedstawieniu św. Anny Samotrzeć, którym towarzyszyli dalsi krewni m.in. siostry Marii – Maria Kleofasowa i Maria Salome wraz ze swoimi rodzinami. Świętej Annie z kolei towarzyszyli trzej mężowie: Joachim, Kleofas i Salome (Salomas). Jak przekazały trzynastowieczne źródła m.in. „Złota legenda” czy „Speculum historiae” autorstwa Wincentego z Beauvais, Anna po śmierci Joachima jeszcze dwukrotnie wychodziła za mąż. Po raz pierwszy za Kleofasa, z którym miała córkę Marię znaną jako Maria Kleofasowa i po raz drugi za mężczyznę o imieniu Salome (lub Salomas), któremu urodziła córkę Marię znaną jako Maria Salome. Obradujący w latach 1545-1563 Sobór Trydencki krytycznie ocenił opisany powyżej wątek ikonograficzny tzw. Wielkiej Rodziny Marii, jako niemający bezpośredniego potwierdzenia w tekście Biblii, dlatego przedstawienia takie później właściwie nie występują.

Stan zachowania / Prace konserwatorskie

Dobry.

Streszczenie

Obraz pierwotnie stanowił część centralną późnogotyckiego tryptyku będącego na wyposażeniu kościoła w Harklowej. W XVIII wieku podczas wznoszenia barokowego ołtarza tryptyk rozmontowano, a jego części umieszczono w nowej strukturze. Na skrzydłach bocznych tryptyku znajdowały się przedstawienia św. Jana Chrzciciela i św. Barbary (skrzydło lewe) oraz św. Stanisława i św. Katarzyny Aleksandryjskiej (skrzydło prawe) również umieszczone w obecnym ołtarzu głównym. W predelli tryptyku znajdowała się scena Zwiastowania (obecnie w zwieńczeniu barokowej nastawy głównej). Obraz powstał na początku XVI wieku w warsztacie małopolskiego (krakowskiego?) malarza cechowego. Dzieło przedstawia temat ikonograficzny nazywany Rodziną Marii.

Bibliografia