Ołtarz główny

Dzieje zabytku

Omawiany ołtarz w kościele Świętej Trójcy w Koźmicach Wielkich pochodzi z kościoła św. Klemensa w Wieliczce. Został ufundowany w 1862 roku przez bednarzy pracujących w wielickiej kopalni soli. Nastawę, która otrzymała wezwanie św. Barbary, wykonał Wojciech Zemba (lub Ziemba / Zięba). Zemba był najprawdopodobniej mieszkańcem Wieliczki, jego nazwisko zostało odnotowane w księgach parafii św. Klemensa w Wieliczce w 1848 i 1850 roku. Nastawę św. Barbary umieszczono w północnej nawie wielickiego kościoła, przy jednym z bocznych wyjść ze świątyni. W 1865 roku dzięki funduszom ofiarowanym przez wspomnianych już bednarzy ołtarz został wyzłocony. W drugiej połowie XX wieku w wielickim kościele znajdowało się 14 ołtarzy. Dwa z nich za zgodą proboszcza Kazimierza Gałońskiego przekazano do nowo powstających kościołów w podwielickich miejscowościach. W 1989 roku ołtarz św. Barbary wysłano do budowanej wówczas świątyni w Koźmicach Wielkich. W 1990 roku do kościoła w Sygneczowie przekazano ołtarz noszący wezwanie Dzieciątka Jezus. Przed umieszczeniem w koźmickiej świątyni nastawa św. Barbary została poddana odczyszczeniu i konserwacji w Pracowni Konserwatorskiej Dzieł Sztuki i Przedmiotów Zabytkowych w Wieliczce. W centralnej części ołtarza w miejsce rzeźbionej figury św. Barbary umieszczono obraz przedstawiający Trójcę Świętą namalowany techniką olejną na płótnie przez malarkę z Krakowa (nazwisko autorki nie jest znane). Zdemontowaną rzeźbę przedstawiającą św. Barbarę umieszczono w feretronie przechowywanym w prezbiterium. Ołtarz po przeniesieniu do kościoła w Koźmicach Wielkich pełni funkcję ołtarza głównego tej świątyni.

Opis

Ołtarz przyścienny, architektoniczny, pięcioosiowy, jednokondygnacyjny ze zwieńczeniem. Antepedium dekorowane płyciną w profilowanej ramie z umieszczonym centralnie czteroliściem oraz krzyżem. Tabernakulum metalowe, jednodrzwiczkowe z umieszczonym centralnie kielichem z hostią na tle kłosów oraz winorośli. Po bokach umieszczone litery „A” i „Ω” na tle krzyża każda. Nastawa posadowiona na wysokim cokole z płycinami wypełnionymi maswerkiem. Osie w układzie schodkowym z osią środkową wyższą i szerszą od bocznych, wydzielone wiązkami służek na postumentach w formie skręconych trzonów, z kapitelami dekorowanymi motywem ostroliścia. Służki zwieńczone pinaklami zakończonymi kwiatonami, w osi środkowej ażurowa wieżyczka w formie zbliżonej do pinakla zakończonego kwiatonem i krzyżem, tworząca baldachim nad figurą Dzieciątka Jezus. Osie środkowe zwieńczone trójkątnymi wimpergami wypełnionymi dekoracją maswerkową. W polu ołtarza obraz Trójcy Świętej w złoconej, profilowanej ramie w kształcie stojącego prostokąta zamkniętego łukiem ostrym z maswerkiem. Poniżej płycina z płaskorzeźbionym krzyżem na tle kłosów. W osiach drugiej i czwartej złocone nisze mieszczące figury św. Stanisława i Wojciecha. Nisze zamknięte od góry muszlami palmetowymi. Pod niszami płyciny wypełnione maswerkiem z fantazyjnym motywem geometrycznym. Osie skrajne wypełnione zdwojonymi blendami z rozetami pośrodku. Struktura ołtarza malowana na brązowo z elementami czerwieni, detal architektoniczny złocony. Figury w pełni polichromowane.

Zarys problematyki artystycznej

Omawiany ołtarz pod względem formy jak i kolorystyki reprezentuje popularny w snycerstwie drugiej połowy XIX wieku styl neogotycki. Znani są fundatorzy dzieła, cech bednarzy z wielickiej kopalni soli, jak i autor dzieła, pochodzący z Wieliczki Wojciech Zemba. Pod względem programu ikonograficznego, omawiany ołtarz zawiera wątki nawiązujące do ikonografii narodowej – figury głównych patronów Polski św. Stanisława ze Szczepanowa i św. Wojciecha oraz lokalnej związanej z Wieliczką i fundatorami dzieła. Pierwotnie w polu głównym ołtarza znajdowała się rzeźbiona figura św. Barbary – patronki górników. Gdy podjęto decyzję o przeniesieniu zabytku do nowo powstającego kościoła w Koźmicach, w ołtarzu umieszczono obraz przedstawiający Trójcę Świętą, który odpowiada wezwaniu, jakie nadano koźmickiej świątyni.

Stan zachowania / Prace konserwatorskie

Dobry. W 1989 roku ołtarz został poddany konserwacji w Pracowni Konserwatorskiej Dzieł Sztuki i Przedmiotów Zabytkowych Rozwadowskich w Wieliczce.

Streszczenie

Omawiany ołtarz pochodzi z kościoła św. Klemensa w Wieliczce. Został ufundowany w 1862 roku przez bednarzy pracujących w wielickiej kopalni soli. Nastawę, która otrzymała wezwanie św. Barbary wykonał Wojciech Zemba (lub Ziemba / Zięba). W 1989 roku ołtarz św. Barbary przekazano do budowanej wówczas świątyni w Koźmicach Wielkich, gdzie po wymianie przedstawienia głównego nastawa miała pełnić funkcję ołtarza głównego. Zabytek pod względem formy jak i kolorystyki reprezentuje styl neogotycki. Program ikonograficzny zawiera wątki nawiązujące do ikonografii narodowej – figury głównych patronów Polski św. Stanisława ze Szczepanowa i św. Wojciecha oraz lokalnej, związanej z Wieliczką i fundatorami dzieła. Pierwotnie w polu głównym ołtarza znajdowała się figura św. Barbary – patronki górników. Po przeniesieniu zabytku do kościoła w Koźmicach, umieszczono w nim obraz Trójcy Świętej, który odpowiada wezwaniu, jakie nadano koźmickiej świątyni.

Bibliografia