Sakralne Dziedzictwo Małopolski

Dzieje zabytku

Obecnie istniejący kościół w Koźmicach Wielkich został wybudowany w latach 1983-1991. Historia jego powstania rozpoczyna się jednak znacznie wcześniej. Już w 1949 roku z inicjatywy mieszkańców Koźmic Wielkich i pobliskich Janowic oraz księdza Józefa Śliwy wystąpiono o pozwolenie na budowę świątyni, a kardynał Adam Stefan Sapieha celebrował mszę świętą w miejscu przeznaczonym na kościół. Władze państwowe nie wydały jednak pozwolenia na jego budowę. Do pomysłu wzniesienia świątyni powrócono pod koniec lat siedemdziesiątych XX wieku, jednak i tym razem władze komunistyczne nie zgodziły się na powstanie kościoła. W listopadzie 1981 roku mieszkańcy miejscowości w obecności księży Kazimierza Gałońskiego i Andrzeja Wąchały z parafii św. Klemensa w Wieliczce powołali Komitet Budowy Ośrodka katechetycznego i kaplicy w Koźmicach Wielkich. Tym razem udało się uzyskać pozwolenie władz. W 1983 roku kardynał Macharski poświęcił plac przeznaczony na budowę kaplicy i drewniany krzyż, który miał upamiętnić to wydarzenie. Rok później biskup Jan Pietraszko dokonał wmurowania kamienia węgielnego we frontową ścianę przyszłego kościoła. Budowla powstawała etapami, głównie dzięki ofiarności miejscowej ludności, byłych koźmiczan, a także duszpasterzy budowanej świątyni. Pomagała też wielicka parafia św. Klemensa, jak również ludność okolicznych wsi oraz wielu innych ofiarodawców. Od września 1984 roku w ulokowanym w przyziemiu budynku kaplicy co niedzielę sprawowano mszę świętą. W czerwcu 1985 roku kardynał Macharski oficjalnie utworzył Ośrodek Duszpasterski w Koźmicach Wielkich, a duszpasterzem mianował księdza Stanisława Gąsiorka. W kolejnych latach kontynuowano prace nad wyposażeniem kaplicy i ośrodka, wzniesiono ogrodzenie i założono cmentarz ulokowany w bezpośrednim sąsiedztwie budowli. Ołtarz główny dla przyszłej świątyni przekazano z kościoła św. Klemensa w Wieliczce. Nastawę noszącą wezwanie św. Barbary wykonaną przez Wojciecha Zembę (lub Ziembę/Ziębę) w 1862 roku poddano konserwacji a następnie zamontowano w powstającym kościele w Koźmicach. Figurę św. Barbary zastąpiono jednak współczesnym obrazem przedstawiającym Trójcę Świętą. Poświęcenia kościoła w Koźmicach Wielkich dokonał kardynał Franciszek Macharski. Uroczystość odbyła się 26 maja 1991. W czerwcu kolejnego roku ukończono prace nad budową okazałej, wolnostojącej dzwonnicy, a w grudniu kardynał Macharski wydał dekret o erygowaniu parafii Świętej Trójcy w Koźmicach Wielkich. Pierwszym proboszczem został ksiądz Władysław Jewiarz. W pierwszej połowie lat dziewięćdziesiątych w oknach świątyni zamontowano witraże wykonane według projektu Stanisława Jakubczyka przez firmę Krzysztofa Paczki z Krakowa, a już po roku 2000 wykonano dalsze prace związane z ociepleniem murów zewnętrznych kościoła, wybrukowaniem placu przykościelnego a także montażem ogrzewania elektrycznego. W 2005 roku zakupiono nowe organy, które na chórze muzycznym zamontowała firma z Gliwic, a w 2009 roku odmalowano wnętrze świątyni.

Opis

Kościół murowany, tynkowany, jednonawowy, na planie prostokąta, z nieco węższym zakończonym prosto prezbiterium. Kryty dachem dwuspadowym z pokryciem blaszanym. Od północnego zachodu do prezbiterium dostawiona zakrystia, nad którą umieszczona galeria otwarta do prezbiterium podwójną arkadą. W południowo zachodnim narożniku nawy czworoboczna wieża przechodząca w wyższej partii w wielobok, nakryta neobarokowym hełmem z glorietą. Od południowego zachodu do bryły kościoła dostawiona piętrowa plebania na rzucie prostokąta. Nawa czteroprzęsłowa z przęsłami wydzielonymi przyściennymi filarami, nakryta sklepieniem pseudokolebkowym na gurtach. Wnętrze doświetlone oknami prostokątnymi zamkniętymi półkoliście. W czwartym, wschodnim przęśle chór muzyczny wsparty na kwadratowych filarach, z prostym parapetem załamującym się w części środkowej. Fasada jednoosiowa, dwukondygnacyjna zamknięta trójkątną ścianą szczytową. W kondygnacji pierwszej, w osi fasady, umieszczone wejście z prostokątnym otworem wejściowym, przekrytym prostym dachem; w kondygnacji drugiej monumentalny krzyż umieszczony na tle dużego, prostokątnego okna zamkniętego półkoliście. Elewacje tynkowane w odcieniach koloru żółtego oraz bieli.

Zarys problematyki artystycznej

Kościół Świętej Trójcy w Koźmicach Wielkich jest budowlą o skromnych formach architektonicznych i głównie współczesnym wyposażeniu. Najstarszym i najcenniejszym elementem wystroju wnętrza jest ołtarz główny z 1862 roku przeniesiony do Koźmic w 1989 roku z kościoła św. Klemensa w Wieliczce. Trwająca od początku lat osiemdziesiątych XX wieku przez niemal dekadę budowa kościoła w Koźmicach wpisuje się w „boom budowlany” w architekturze sakralnej, jaki można było zaobserwować w Polsce w latach 1980-1989. Jak policzyli autorzy opracowania „Architektura VII dnia” w tym czasie rozpoczęto wznoszenie 1328 kościołów rzymskokatolickich na terenie całego kraju, a budowa ponad 300 z nich trwała więcej niż 10 lat. Działo się tak z różnych względów, m.in. z powodu utrudniania przez komunistyczne władze dostępu do odpowiednich pozwoleń, niedostatków materiałowych czy braku koniecznego, specjalistycznego sprzętu. Parafianie samodzielnie finansowali prace budowlane, często dostarczali materiałów budowlanych, a nierzadko samodzielnie pracowali przy wznoszeniu świątyń. Kościoły powstawały „społecznie” wznoszone przez wiernych. W przypadku omawianej świątyni w Koźmicach Wielkich trudności z uzyskaniem pozwolenia na budowę kościoła trwające od 1949 roku, spowodowały, że ostatecznie w 1983 roku zawiązano komitet budowy nie kościoła a jedynie ośrodka duszpasterskiego i kaplicy, którą później planowano przekształcić w kościół. Po 1989 roku Kościół katolicki w Polsce zyskał możliwość nieograniczonego funkcjonowania, a uregulowanie stosunków państwowo-kościelnych odmieniło proces inwestycyjny w dziedzinie budownictwa sakralnego. Zniknęły problemy z uzyskiwaniem pozwoleń na budowę, zwiększyła się dostępność i zróżnicowanie materiałów budowlanych, a także rozwinął się rynek usług projektowych i wykonawczych. Paradoksalnie jednak na swobodny rozwój architektury sakralnej coraz większy wpływ zaczęły mieć czynniki ekonomiczne, które doprowadziły do znacznego ograniczenia oraz pomniejszenia dotychczasowego programu funkcjonalnego obiektów sakralnych, które od tej pory zaczęły być projektowane z większym uwzględnieniem aktualnych potrzeb parafii, w tym liczby wiernych uczestniczących w nabożeństwach.

Stan zachowania / Prace konserwatorskie

Dobry.

Streszczenie

Kościół w Koźmicach Wielkich został wybudowany w latach 1983-1991, jest budowlą o skromnych formach architektonicznych i głównie współczesnym wyposażeniu. Najstarszym i najcenniejszym elementem wystroju wnętrza jest ołtarz główny z 1862 roku przeniesiony do Koźmic w 1989 roku z kościoła św. Klemensa w Wieliczce. Poświęcenia kościoła w Koźmicach Wielkich dokonał kardynał Franciszek Macharski 26 maja 1991.