Nauczanie Marii

Dzieje zabytku

W sprawozdaniu Włodzimierza Demetrykiewicza z wycieczki do Gdowa opublikowanym w „Tece Grona Konserwatorów Galicji Zachodniej” z 1900 roku został wymieniony „piękny obraz św. Anny z Matką Bożą, pędzla, jak podpis dowodzi, Piotra Lebrun, malarza warszawskiego z pierwszej połowy tego stulecia, a chociaż niedawno dopiero darowany kościołowi, już niestety po barbarzyńsku pokostem «odświeżany»”. Opis ten wskazuje na znajdującą się niegdyś na obrazie sygnaturę autora, dziś nieczytelną. Według kroniki parafialnej obraz określony jako „familia S(więta)” sprawiono w 1849 roku na zasuwę ołtarza bocznego różańcowego. Według kroniki w 1905 roku: „obraz św. Anny na ścianie wiszący odnowiono kosztem 90 k(oron)”. Prawdopodobnie podczas konserwacji wyposażenia kościoła w latach 1976-1979 lub w 1998 roku dzieło umieszczono ponownie w ołtarzu bocznym i zapewne odnowiono.

Opis

Obraz w formie stojącego prostokąta zamkniętego łukiem segmentowym nadwieszonym. W centrum została przedstawiona św. Anna z młodą Marią, za nią zaś znajduje św. Joachim. Anna siedzi na ławie, zwrócona jest w trzech czwartych w prawo, z lekko uniesioną głową, lewą ręką przytrzymuje siedzącą na jej prawym kolanie Marię. Twarz Anny o starczych rysach, oczach zwróconych ku gorze, długim, prostym nosie, z niewielkimi ustami. Święta ubrana jest w szarą suknię oraz jasnobrązowy płaszcz zarzucony na głowę i ramiona, na stopach ma sandały. Maria została ukazana jako dziewczynka, zwrócona jest w trzech czwartych w lewo, delikatnie pochylona, z głową skierowaną w prawo, przytula obiema rękami do piersi księgę. Twarz ma owalną, o łagodnych rysach, zamkniętych oczach, prostym nosie i małych ustach, okoloną jasnymi włosami upiętymi z tyłu głowy. Maria ubrana jest w jasnoniebieską tunikę oraz rozwiany z tyłu, niebieski płaszcz zarzucony na ramiona i kolana, na głowie ma jasnobrązowy welon. Za św. Anną ukazany został frontalnie, lekko pochylony św. Joachim, z głową skierowaną w prawo oraz z prawą ręką złożoną na piersi. Jego twarz jest pociągła, o starczych rysach, z prostym nosem, półprzymkniętymi oczami, wąskimi ustami, okolona długą, siwą brodą i krótkimi włosami. Ubrany jest w jasnoniebieską tunikę i brązowy płaszcz. Scena ukazana jest we wnętrzu, z widoczną za św. Anną kolumną i fragmentem muru. W lewym górnym rogu znajduje się zielona kotara, spod której emanuje światło, ku któremu zwraca się św. Anna, nad nią dwie uskrzydlone główki anielskie. W dolnej części obrazu rozrzucona tkanina, gdzie w prawym, dolnym rogu znajduje się księga. Kolorystyka obrazu z przewagą brązów i żółcieni.

Zarys problematyki artystycznej

Obraz ilustruje scenę Nauczania Marii. Zgodnie z ikonografią ukazuje św. Annę z Marią przedstawioną jako dziecko, na drugim planie zaś św. Joachima. Scena wyobraża moment, kiedy Anna miała pouczyć Marię o tym, że zostanie matką Zbawiciela. Według apokryfu wiedzę tę zaczerpnęła z anielskiego objawienia (ProtEwJk IV, 1) oraz z proroctwa Izajasza: „Oto Panna pocznie i porodzi Syna, i nazwie Go imieniem Emmanuel” (Iz 7, 14). Zazwyczaj Anna trzymała otwartą księgę, pokazując ją Marii, co ilustrowało tytułowe nauczanie, natomiast na omawianym obrazie to Maria trzyma księgę, przyciskając ją do piersi. Często również nad postaciami unosiła się gołębica Ducha Świętego, na gdowskim obrazie zaś zastąpiona emanującym spod draperii nadprzyrodzonym światłem. W związku z rozwijającym się kultem św. Anny to ona stanowiła główną postać tego rodzaju przedstawień, prawdopodobnie dlatego obraz określany był również jako wyobrażenie św. Anny.
Został on zamontowany do ołtarza Matki Boskiej Różańcowej, jako zasuwa głównego obrazu, gdyż tematycznie odpowiada spójnej ikonografii całego retabulum skupionej wokół Matki Boskiej, począwszy od zwieńczenia z przedstawieniem jej Oblubieńca – św. Józefa, przez monogramy maryjne, po figury św. Dominika i św. Katarzyny Sieneńskiej, podkreślające różańcowy charakter wizerunku w polu głównym.
Piotr Le Brun był malarzem, litografem, a także topografem wojskowym. Studiował prawo, później wstąpił do wojska, jakkolwiek nic nie wiadomo o początku jego edukacji artystycznej. Dopiero po odbyciu służby wojskowej wyjechał na dwuletnie studia malarskie do Rzymu, później na rok do Paryża, gdzie uczył się pod kierunkiem Antoine-Jean'a Gros'a. W swojej twórczości wykonywał wiele kopii znanych malarzy (Horace'a Vernet'a, Rembrandta, Rafaela, Davida Teniers'a etc.), jak również portretów. Zachowane dzieła wskazują, że prawdopodobnie od lat pięćdziesiątych XIX wieku aż do końca swojego życia tworzył obrazy głównie o tematyce religijnej.

Stan zachowania / Prace konserwatorskie

Przetarcia warstwy malarskiej na całej powierzchni obrazu, krakelury i zabrudzenia.

Streszczenie

Obraz w dawnej literaturze wymieniony z nieczytelną dziś sygnaturą, jako dzieło Piotra Le Brun'a. Według kroniki parafialnej sprawiono go w 1849 roku na zasuwę ołtarza bocznego różańcowego. Obraz przedstawia scenę Nauczania Marii, w której św. Anna miała pouczyć Marię o tym, że zostanie matką Zbawiciela.

Bibliografia