Matka Boska z Dzieciątkiem (Matka Boska Lisiecka)

Dzieje zabytku

W ołtarzu głównym znajduje się obraz Matki Boskiej Lisieckiej, który miał zostać przywieziony z Węgier w 1647 roku. Wspominają o nim najstarsze wizytacje, ale pierwszy dokładniejszy opis pochodzi z 1748 roku. Końcem XIX wieku podczas konserwacji obraz w górnej i dolnej partii został powiększony o dwa pasy – górny dekorowany wicią roślinną i dolny z krzyżem oraz herbami Polski i Litwy – aby lepiej pasował do pola obrazowego ołtarza. 8 września 1887 uroczyście wprowadzono obraz do wnętrz i poświęcono. W 2013 roku został poddany pracom konserwatorskim wykonanym przez dr Małgorzatę Nowalińską w pracowni krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych. Sukienkę konserwował Wojciech Bochniak z Muzeum Narodowego w Krakowie.

Opis

Obraz w formie stojącego prostokąta. Matka Boska zwrócona w trzech czwartych w lewo. Obiema rękami przytula Dzieciątko. Ma delikatną, owalną twarz o wąskich brwiach, niewielkich, ciemnych oczach, wąskim nosie i małych ustach, włosy skrywa maforion. Dzieciątko ukazane zostało niemal profilem, a jego głowa odwrócona jest w stronę widza. Prawą ręką dotyka twarzy Marii, lewą kładzie jej na dekolcie, jedną stopę opiera na jej ręce. Ma okrągłą twarz o rysach ukazujących podobieństwo do Matki. Sukienki postaci oraz tło zostały wykonane z trybowanej, srebrnej blachy pozłoconej w niektórych partiach. Maria jest ubrana w złotą tunikę, z której widać jedynie fragmenty rękawów i dekoltu, na to ma nałożony maforion dekorowany w drobny ornament roślinny. Dzieciątko ma na sobie sukienkę o podobnym wzorze, podbitą złotem. Oboje mają na głowach korony zamknięte dekorowane kameryzacją. Korona Dzieciątka jest złota, a srebrną koronę Marii podtrzymują dwa, złocone anioły w długich sukniach. Tło trybowane w większy wzór o motywach rozwiniętych kwiatów. Od góry i od dołu obraz powiększono o metalowe fryzy. W górnej partii obrazu dodano pas ze złoconą dekoracją roślinną, w dolnej zaś z przedstawieniem krzyża i dwóch kartuszy herbowych: Orła i Pogoni, w otoczeniu dekoracji o motywie roślinnym. Obraz w wypukłej ramie o dekoracji roślinnej.

Zarys problematyki artystycznej

Sposób ukazania postaci na obrazie odnosi się do wizerunków bizantyńsko-ruskich, zwanych Eleusa, w których Dzieciątko Jezus przytula swoją twarz do twarzy Matki Boskiej, a jedną rączką chwyta ją za podbródek. Wizerunki te stały się popularne w Bizancjum i poza granicami Cesarstwa począwszy od IX, bądź X wieku. Ten schemat ikonograficzny był również popularny w sztuce Zachodu, również na gruncie polskim. Spośród licznych przykładów warto wspomnieć obraz Matki Boskiej Myślenickiej z pierwszej ćwierci XVII wieku czy obraz Matki Boskiej Kalwaryjskiej z pierwszej połowy XVII wieku.
Z obrazem w Liszkach wiąże się lokalna legenda, jakoby miał on najpierw trafić do planowanego kościoła w Kaszowie, a tymczasowo był przechowywany w kapliczce na Łysej Górze. Po tym jak w niewyjaśnionych okolicznościach kilka razy pod rząd w ciągu nocy zniknął z kapliczki i pojawił się w Liszkach uwierzono, że obraz sam wybrał miejsce budowy nowego kościoła.
W trakcie ostatniej konserwacji, wykonane badania wykazały, że w rzeczywistości są to dwa, nałożone jeden na drugi obrazy przedstawiające Marię z małym Jezusem. Starszy pochodzi z XVI lub XVII wieku i został pokryty całkowicie szaroniebieską farbą. Na tym podkładzie namalowano kolejny wizerunek, być może po to, aby dopasować go do sukienki, która pochodzi z innego obrazu. Przesunięcia dotyczą zwłaszcza umiejscowienia twarzy obu postaci (kiedyś stykały się policzkami) oraz rąk Marii. Przemalowań dokonano po 1704 roku, kiedy do użycia wszedł obecny w warstwie malarskiej błękit pruski. W trakcie prac odsłonięto górną część starszego płótna, która ukazuje dwa anioły trzymające koronę nad głową Marii (ta część jest zakryta sukienką).
Datowanie sukienki jest precyzyjniejsze, na jej odwrociu znajdują się herby uzupełnione siglami odnoszącymi się do ważnych osobistości – herb papieża Innocentego X, Królestwa Polskiego z czasów Jana Kazimierza, biskupa Piotra Gembickiego, opata tynieckiego Stanisława Pstrokońskiego oraz opactwa tynieckiego i herb Ogończyk fundatora. Zawężają one datowanie do lat 1648-1655.
Według jednej wersji obraz przemalowano tak, by pasował do darowanej przez klasztor tyniecki sukienki, według innej (która wynika z identyfikacji herbów i sygli autorstwa Dariusza Nowackiego i Krzysztofa Czyżewskiego) w niewyjaśnionych okolicznościach w Lisieckim kościele przetrwała jedynie sukienka miejscowej fundacji, do której dopasowano pozyskany później obraz. Zgodnie z informacją archiwalną w 1832 lub 1834 roku obraz Matki Boskiej zakupiono z likwidowanej, krakowskiej świątyni Wszystkich Świętych, najpewniej chodzi jednak o inny wizerunek. Sukienka wymieniona została w inwentarzu z 1813 roku, przykrywała podobny do oglądanego dzisiaj obraz. Wizerunek jakiejś Matki Boskiej wspomnieli natomiast Józef Łepkowski w 1847 i brat Teofil Kowalik w 1866 roku.
Jednocześnie obraz był wymieniany w wizytacjach biskupich z lat 1663, 1704, 1727 i 1748. W pierwszej z nich opisano, że był pokryty srebrną sukienką ze złotymi koronami, lecz dopiero w 1748 roku umieszczono jego dokładny opis. Mógł trafić do pierwszej murowanej Lisieckiej świątyni w 1585 roku lub po jej odbudowie po potopie szwedzkim.
Od pierwszej połowy XVII wieku wizerunek Matki Boskiej lisieckiej był uznawany za cudowny, opisy wspominają wiszące wokół niego wota dziękczynne i fakt przeniesienia go z bocznego ołtarza do głównego.

Stan zachowania / Prace konserwatorskie

W 2013 roku obraz został poddany pracom konserwatorskim wykonanym przez dr Małgorzatę Nowalińską w pracowni krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych. Sukienkę konserwował Wojciech Bochniak z Muzeum Narodowego w Krakowie.

Literatura

Kronika parafialna, s. 7-8,
Opis pochodzi z wizytacji biskupiej z 1748 roku.

Streszczenie

W trakcie ostatniej konserwacji, wykonane badania wykazały, że w rzeczywistości są to dwa, nałożone jeden na drugi obrazy przedstawiające Marię z małym Jezusem. Starszy pochodzi z XVI lub XVII wieku, a kolejny wizerunek powstał po 1704 roku. W trakcie prac odsłonięto górną część starszego płótna, która ukazuje dwa anioły trzymające koronę nad głową Marii (ta część jest zakryta sukienką). Datowanie sukienki można zawęzić do lat 1648-1655.

Bibliografia