Krucyfiks

Województwo
MAŁOPOLSKIE
Powiat
myślenicki
Gmina
Raciechowice
Miejscowość
Gruszów
Metropolia
Krakowska
Diecezja
Krakowska
Parafia
Rozesłania Świętych Apostołów
Miejsce przechowywania
prezbiterium
Identyfikator
DZIELO/13916
Kategoria
rzeźba
Ilość
1
Czas powstania
pierwsza ćwierć XVI wieku (?)
Technika i materiał
drewno rzeźbione, polichromowane, złocone
Wymiary szczegółowe
Wysokość figury – około 87 cm
Szerokość figury – około 85 cm
Autor noty katalogowej
Paulina Chełmecka
Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne-Bez utworów zależnych 3.0 Polska

Dzieje zabytku

Drewniany, parafialny kościół w Gruszowie datowany jest na pierwszą połowę XVI wieku. Omawiany krucyfiks być może został zamówiony w związku z koniecznością wyposażenia nowo powstałej świątyni.

Opis

Rzeźba ścięta z tyłu, przybita do krzyża trzema gwoździami, w typie Christo vivo. Ciało w lekkim zwisie o horyzontalnie rozłożonych ramionach, głowa opada na prawy bark, nogi lekko ugięte, stopy skrzyżowane w układzie prawa na lewą. Ciało jest silnie wysmuklone, z wyraźnie rozbudowaną i wypchniętą do przodu klatką piersiową, z podkreślonymi żebrami i zapadłym brzuchem; ręce i nogi są bardzo wychudzone z wyłamanymi barkami, podkreślonymi łokciami i kolanami. Twarz jest pociągła, wychudzona, z głęboko osadzonymi i rzeźbionymi, półotwartymi oczami, wąskim, długim nosem oraz otwartymi ustami z opadającą żuchwą; okolona krótką brodą, głęboko rzeźbioną w regularne pukle oraz długimi włosami ułożonymi w pojedyncze lekko skręcone pukle opadające na plecy oraz na klatkę piersiową. Głowę wieńczy masywna korona cierniowa. Perizonium jest krótkie, silnie opasujące ciało, zawiązane w partii podbrzusza z rozwianym ekspresyjnie fragmentem tkaniny w charakterystycznym odwinięciu na prawym boku. Figura jest polichromowana naturalistycznie, ciało wyróżnia się bladą karnacją z zaznaczonymi śladami męki; perizonium jest złocone i niebieskie na podszewce.

Zarys problematyki artystycznej

Krucyfiks w kościele w Gruszowie stanowi przykład późnogotyckiej rzeźby małopolskiej. Andrzej Olszewski włączył zabytek do grupy dzieł związanych z umownie nazwanym warsztatem Mistrza Krucyfiksu z kościoła Bożego Ciała w Krakowie. Inne realizacje, jakie znalazły się w tym kręgu to krucyfiksy w Krużlowej Wyżnej, Drzewicy, Drogini, Raciborowicach (kaplica cmentarna), Woli Radziszowskiej, Starym Korczynie czy Szczepanowie. Najprawdopodobniej powstały one w Krakowie w pierwszej ćwierci XVI wieku. Dzieła te łączy przede wszystkim sposób modelowania sylwetki Jezusa. Proporcje ciała są przysadziste. Cechą szczególną tej grupy jest m.in. szersza w stosunku do bioder, masywna i silnie wypukła klatka piersiowa dodatkowo słabo rozgraniczona od brzucha. Łuki żeber zaznaczone są linią nieregularnych guzków. Ręce zazwyczaj charakteryzuje wydatna muskulatura o silnie wydłużonych, wałkowatych bicepsach. Pociągłą twarz cechuje sumaryczny modelunek rysów, z dużym nosem i wypukłych gałkach oczu i ściągniętych brwiach.
We wszystkich rzeźbach powtarza się ułożenie włosów oraz typ masywnej korony cierniowej z ciasno splecionych, grubych gałęzi. W kręgu prezentowanego warsztatu stosowano kilka sposobów upozowania przybitego do krzyża ciała Jezusa. Od wyraźnie wygiętego w łuk (Racławice, Droginie, Proszowice), po wyprostowane (Włoszczowa, Lublin, Stary Korczyn). Odrębną kwestię stanowi także sposób ukształtowania perizonium. Najprostszy układ przepaski prezentują rzeźby m.in. z Racławic czy Proszowic i Włoszczowej, natomiast w przypadku krucyfiksów w Gruszowie, Drogini i Drzewicy drapowanie wzbogacono o sfałdowany fragment tkaniny, swobodnie powiewający na prawym boku.
Czas działalności mistrza bądź jego warsztatu jest stosunkowo trudny do doprecyzowania. Pewną wskazówkę stanowi 1511 rok, będący datą budowy kościoła w Racławicach, gdzie na potrzeby nowo wzniesionej świątyni wykonano jeden z podstawowych elementów wyposażenia, jakim był krucyfiks tęczowy.
Zespół cech charakteryzujących zachowane obiekty, jak uproszczenia anatomii, pewna stylizacja detalu, powściągliwa lub dosadna ekspresja stanowią kompilacje form typowych dla warsztatu realizującego zlecenia głównie dla świątyń prowincjonalnych. Siedzibą pracowni był zapewne Kraków, z uwagi na fakt, że tu zachowały się dwa, znacznych rozmiarów dzieła, przypisywane warsztatowi. Badacze zauważają także, iż pewne krakowskie dzieła stanowiły dlań inspirację, jak np. krucyfiks w tryptyku króla Olbrachta czy krucyfiks tęczowy w kościele Mariackim.

Stan zachowania / Prace konserwatorskie

Stan zachowania jest dobry.

Streszczenie

Jednym z zabytków stanowiących najprawdopodobniej element pierwotnego wystroju świątyni w Gruszowie jest krucyfiks datowany na pierwszą ćwierć XVI wieku. Zespół cech stylowych rzeźby pozwala włączyć ją w krąg twórczości warsztatu Mistrza Krucyfiksu z kościoła Bożego Ciała w Krakowie, którego działalność zapewne wiązała się przede wszystkim z wyposażaniem prowincjonalnych kościołów Małopolski.

Jak cytować?

Paulina Chełmecka, "Krucyfiks", [w:] "Sakralne Dziedzictwo Małopolski", 2024, źródło:  https://sdm.upjp2.edu.pl/dziela/krucyfiks-101

Uwaga. Używamy ciasteczek. Korzystanie ze strony sdm.upjp2.edu.pl oznacza, że zgadzasz się na ich używanie. Więcej informacji znajdziesz w zakładce Polityka prywatności