Kościół Wszystkich Świętych

Dzieje zabytku

W literaturze podawane są różne informacje dotyczące czasu powstania kościoła w Kacwinie. Najwcześniej datowano świątynię na pierwszą ćwierć XIV wieku, łącząc jej budowę z fundacją Kokosza Berzeviczego. Czas jej powstania określano również na około 1400 rok, a także na początek XV wieku. W 1431 roku świątynia została sprofanowana przez husytów, którzy najechali ziemie spiskie. Od 1589 roku kościół w Kacwinie przeszedł pod opiekę luteran, a więc odkąd właścicielami dóbr dunajeckich byli Horwathowie. Stan taki trwał do 1632 roku. W 1677 roku świątynię zniszczył pożar. Po tym roku najpewniej powstało nowe wyposażenie, z którego zachował się do dziś ołtarz główny. W aktach wizytacji z 1700 roku opisano we wnętrzu trzy ołtarze – główny Wszystkich Świętych oraz boczne – Matki Boskiej Bolesnej i św. Anny. Świątynia był restaurowana w 1712 roku staraniem księdza Macieja Boławskiego (1697-1717). Dobudowano wówczas murowaną zakrystię (na miejsce drewnianej) i kaplicę bracką św. Anny oraz południową kruchtę, a także położono nowe sklepienie krzyżowe w nawie, a ściany otrzymały artykulacje pilastrami. Kościół był konsekrowany w 1715 roku przez biskupa Łukasza Nataly. W 1716 roku powstała polichromia sklepienia nawy. Kolejny pożar kościoła miał miejsce w 1757 roku. Zniszczeniu uległ dach i wieża. Remont budynku wykonany staraniem księdza Walentego Kaczmarczyka (1758-1785) trwał do 1767 roku. Powstały wówczas gzymsowania wieży i hełm baniasty oraz wieżyczka na sygnaturkę. W 1770 roku zawieszono na wieży nowe dzwony, a rok później sygnaturkę. Następnie w latach 1769-1773 powstały nowe ołtarze boczne. W 1814 roku wybudowano mur wokół świątyni. W 1843 roku architekt z Lewoczy o nazwisku Steinhaus przeprowadził remont kościoła. W zakres prac wchodziło wzmocnienie sklepienia ankrami, a ścian przyporami. W 1944 roku Mikołaj Stelmach z Rużomberku wykonał polichromię na sklepieniu nawy. W latach sześćdziesiątych polichromię na sklepieniu prezbiterium odnowił Maciej Makarewicz. W latach 1978-1979 przeprowadzono remont świątyni. W 1997 roku sprawiono do kościoła nowe organy (instrument). W 2007 roku odnowiono polichromię.

Opis

Kościół orientowany, murowany z kamienia, jednonawowy, z prostokątną, trójprzęsłową nawą oraz węższym dwuprzęsłowym prezbiterium zamkniętym prosto, z prostokątną zakrystią przy północnej ścianie. Od zachodu wieża na planie kwadratu, do północnej ściany nawy dobudowana kaplica na rzucie kwadratu o ściętych narożach, do południowej niewielka kruchta na planie kwadratu. Prezbiterium nakryte sklepieniem krzyżowo-żebrowym z dwoma zwornikami.
Nawa sklepiona krzyżowo, przęsła wydzielone arkadami wspartymi na półfilarach. Otwór tęczowy w formie stojącego prostokąta zamkniętego łukiem półkolistym. W zachodniej części nawy parapet chóru muzycznego, z wybrzuszoną środkową częścią balustrady, wsparty na czterech kolumnach.
Fasada wieżowa, z wejściem na osi. Wieża smukła, bez podziałów architektonicznych, zakończona profilowanym gzymsem, wyłamującym się na każdej ścianie na kształt łuku odcinkowego. W najwyższej partii ścian, z trzech stron, okna w formie stojącego prostokąta zamkniętego półkoliście. Wieża zwieńczona hełmem baniastym z latarnią, pokrytym gontem.
Kościół opięty szkarpami dwuuskokowymi, nakrytymi daszkami gontowymi. W elewacji południowej pomiędzy szkarpami pięć wąskich okien w formie stojącego prostokąta zamkniętego łukiem półkolistym. Na wschodniej dobudowany ogrojec w formie masywnej arkady, zamkniętej dwuspadowym daszkiem z ołtarzem i krucyfiksem. Nawa i prezbiterium nakryte osobnymi dachami dwuspadowymi, gontowymi. Nad prezbiterium drewniana wieżyczka na sygnaturkę, z latarnią, zwieńczona hełmem baniastym. Kaplica przykryta dachem gontowych, trójspadowym, kruchta zaś pulpitowym.
Kościół otoczony niskim murem kamiennym, nakrytym daszkiem gontowym. Od wschodu dwie bramy flankowane filarami z wazonami.

Zarys problematyki artystycznej

Kościół w Kacwinie należy do grupy wczesnogotyckich świątyń z terenu polskiej części Spisza obok Frydmana, Niedzicy i Łapsz Niżnych. Posiadają one proste jednonawowe układy, o prezbiteriach nakrytych sklepieniami krzyżowo-żebrowymi. Świątynię w Kacwinie wyróżnia z tej grupy prosto zamknięte prezbiterium. W XVIII wieku omawiany kościół uległ przekształceniom. Dobudowano wówczas kaplicę i kruchtę, które rozczłonkowały jego bryłę oraz przebudowano wieżę i postawiono wieżyczkę na sygnaturkę, nakrywając je hełmami baniastymi, które stały się wertykalnymi dominantami całości świątyni.

Streszczenie

W literaturze podawane są różne informacje dotyczące czasu powstania kościoła w Kacwinie. Najwcześniej datowano świątynię na pierwszą ćwierć XIV wieku, łącząc jej budowę z fundacją Kokosza Berzeviczego. Czas jej powstania określano również na około 1400 rok, a także na początek XV wieku. W 1712 roku dobudowano murowaną zakrystię (na miejsce drewnianej) i kaplicę bracką św. Anny oraz południową kruchtę, a także położono nowe sklepienie krzyżowe w nawie, a ściany otrzymały artykulacje pilastrami. Staraniem księdza Walentego Kaczmarczyka wykonano remont świątyni, który trwał do 1767 roku. Powstały wówczas gzymsowania wieży i hełm baniasty oraz wieżyczka na sygnaturkę. Kościół w Kacwinie należy do grupy wczesnogotyckich świątyń z terenu polskiej części Spisza obok Frydmana, Niedzicy i Łapsz Niżnych.

Bibliografia