Koronacja Najświętszej Marii Panny adorowanej przez św. Wojciecha i św. Zofię

Województwo
MAŁOPOLSKIE
Powiat
myślenicki
Gmina
Myślenice
Miejscowość
Trzemeśnia
Metropolia
Krakowska
Diecezja
Krakowska
Dekanat
Myślenice
Parafia
Parafia św. Klemensa
Tagi
malarstwo XVII wieku
Miejsce przechowywania
prezbiterium
Identyfikator
DZIELO/17233
Kategoria
obraz
Ilość
1
Czas powstania
przed 1655 rokiem
Technika i materiał
olej na drewnie
Wymiary podstawowe
szerokość – 100 cm
wysokość – 140 cm
Autor noty katalogowej
Paulina Kluz
Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne-Na tych samych warunkach 4.0

Dzieje zabytku

W aktach wizytacji z 1655 roku w ołtarzu bocznym wymieniono nowo namalowany obraz Najświętszej Marii Panny, który prawdopodobnie jest tożsamy z omawianym dziełem. Według dokumentacji powizytacyjnej z 1730 roku w tym samym ołtarzu opisano obraz Koronacji Najświętszej Marii Panny. W 1747 roku, gdy w kościele trzemeskim znajdowało się więcej ołtarzy niż poprzednio – obraz Koronacji umiejscowiono w trzeciej z kolei nastawie po stronie ewangelii. Po wybudowaniu nowego kościoła w Trzemeśni (1780), przeniesiono do niego wyłącznie część dawnego wyposażenia, w tym tylko trzy z pięciu ołtarzy. Prawdopodobnie wówczas obraz Koronacji Marii wymontowano z ołtarza. Zapewne wówczas został zawieszony na ścianie nowego kościoła.

Opis

Obraz w formie stojącego prostokąta zamkniętego łukiem odcinkowym. Kompozycja dwustrefowa, wielopostaciowa. W górnej strefie przedstawienie Koronacji Najświętszej Marii Panny przez Chrystusa i Boga Ojca, w dolnej dwoje adorujących świętych. W centrum obrazu Maria ukazana frontalnie, klęcząca na obłoku i sierpie księżyca, z uniesioną głową i ugiętymi, rozłożonymi na boki rękami. Twarz ma kwadratową, z migdałowatymi oczami, prostym nosem i pełnymi ustami, okoloną długimi, jasnymi włosami. Ubrana jest w jasnoróżową suknię o niebieskim wzorze, przepasaną w talii szarfą, na ramiona ma narzucony niebieski płaszcz, a na głowie biały welon. Marię flankują siedzący na obłokach Chrystus i Bóg Ojciec, zwróceni do wewnątrz, którzy podtrzymują nad jej głową koronę. Po lewej stronie Chrystus, z pochyloną głową, prawą ręką przytrzymuje krzyż. Twarz ma pociągłą, o małych oczach, prostym nosie i pełnych ustach, okoloną długimi, jasnobrązowymi włosami i brodą. Chrystus ma na ramiona narzucony czerwony płaszcz, opadający na kolana. Tors ma nagi, umięśniony. Na dłoniach i stopach rany. Po prawej stronie Bóg Ojciec, lewą ręka przytrzymuje na kolanach kulę, w dłoni ma berło. Twarz ma pociągłą, o małych oczach, prostym nosie i pełnych ustach, okoloną długimi, siwymi włosami i brodą. Ubrany jest w białą tunikę spodnią oraz różową, wzorzystą szatę wierzchnią, lamowaną frędzlą. Na głowie ma tiarę, a na stopach czerwone sandały. Wokół głów postaci nimby. Nad nimi unosi się gołębica Ducha Świętego w glorii promienistej, na tle rozświetlonego, żółtego nieba z uskrzydlonymi główkami anielskimi. W dolnej części obrazu św. Wojciech i św. Zofia, w pozycji klęczącej, zwróceni do wewnątrz, z uniesionymi głowami. Po lewej stronie Wojciech, ze skrzyżowanymi na piersi rękami. Twarz ma szczupłą, o dużych, migdałowatych oczach, lekko garbatym nosie i pełnych ustach, okoloną jasnymi, krótkimi włosami i brodą. Ubrany jest w jasnoróżową albę, białą rokietę, wykończoną koronką, na ramionach ma kapę malowaną na kolor złoty, o kwiatowym wzorze. Przed świętym leży szara infuła, a obok niego włócznie. Po prawej stronie św. Zofia z dłońmi złożonymi w geście modlitwy. Twarz ma pełną, o dużych, migdałowatych oczach, dużym nosie i pełnych ustach. Ubrana jest w jasnozieloną suknię przepasaną w talii, na plecy ma narzucony czerwony płaszcz, a na głowie i ramionach biały welon. Przed Zofią leżą trzy korony. Nad głowami świętych aureole. Postacie z dolnej strefy obrazu ukazane na tle pejzażu z jeziorem i zalesionymi pagórkami. Obraz ujęty drewnianą, złoconą ramą z płaskorzeźbionym motywem roślinnym.

Zarys problematyki artystycznej

Koronacja Najświętszej Marii Panny stanowi ostatni epizod z życia Marii po Wniebowzięciu. Nie został on opisany w Nowym Testamencie, jakkolwiek podstawy do kultu Marii jako Królowej Niebios dały inne teksty, jak Pieśń nad Pieśniami oraz starotestamentowe figury Marii, mianowicie Estera (Est 2, 16-17) i Betsabe (1 Krl 2, 19). Omawiane dzieło odwołuje się do nowożytnego sposobu ukazania tego tematu z unoszącą się wśród obłoków Marią, którą koronuje Trójca Święta, w postaci tronujących w niebie Boga Ojca i Chrystusa, nad nimi zaś unosi się gołębica Ducha Świętego.
Najpewniej postacie św. Wojciecha i św. Zofii są patronami niezidentyfikowanych fundatorów obrazu. Święty Wojciech w 983 roku otrzymał sakrę biskupią i objął rządy w diecezji praskiej, dlatego w ikonografii przedstawiany jest w stroju odpowiadającym tej godności. Wojciech wyruszył do Prus z misją nawracania pogan, gdzie zginął męczeńską śmiercią uderzony włócznią. Pochowywany w Gnieźnie Wojciech był pierwszym świętym w monarchii piastowskiej, został ogłoszony głównym patronem Polski i metropolii gnieźnieńskiej.
Święta Zofia prawdopodobnie mieszkała w Rzymie w II lub III wieku. Była wdową i wychowywała trzy córki – Wiarę, Nadzieję i Miłość (Pistis, Elpis i Agape). Gdy odmówiła złożenia ofiary bogini pogańskiej Dianie, na jej oczach okrutnie torturowano i zabito jej córki, a ją pozostawiono przy życiu. Atrybut Zofii w postaci trzech koron symbolizuje jej córki.

Stan zachowania / Prace konserwatorskie

Krakelury, zabrudzenia i przetarcia powierzchni obrazu. Ubytki malatury wzdłuż krawędzi.

Streszczenie

Obraz Koronacji Marii został wykonany zapewne przed 1655 rokiem. Obraz pierwotnie znajdował się w jednym z ołtarzy bocznych. Najpewniej po wybudowaniu nowego kościoła w Trzemeśni (1780), obraz wymontowano z dawnego retabulum i zawieszono na ścianie. Koronacja Najświętszej Marii Panny stanowi ostatni epizod z życia Marii po Wniebowzięciu. Omawiane dzieło odwołuje się do nowożytnego sposobu ukazania tego tematu z unoszącą się wśród obłoków Marią, którą koronuje Trójca Święta. Najpewniej postacie św. Wojciecha i św. Zofii są patronami niezidentyfikowanych fundatorów obrazu.

Bibliografia

"Zabytki sztuki w Polsce. Małopolska", Warszawa 2016
"Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. 1: Województwo krakowskie", Warszawa 1953
Skrudlik Mieczysław, "Wniebowzięcie Najświętszej Maryi Panny w nauce Kościoła i sztuce", Gostyń 1937
Zaleski Wincenty, "Święci na każdy dzień", Warszawa 1989

ŹRÓDŁA ARCHIWALNE

Archiwum Kurii Metropolitalnej w Krakowie
Akta wizytacji kapitulnych
Liber visitationum decanatus Dobczycensis a perillri ac reverendissimo Domino Nicolao Oborski Dei et Apostolice Sedis Gratia Episcopo Laodicensis Suffraganeo, Archidiacono, Vicario in Spiritualibus et Officiali Generali Cracoviensi
Archiwum Kurii Metropolitalnej w Krakowie
Akta wizytacji kapitulnych
Wizytacja kanoniczna przeprowadzona w dn. 28 kwietnia 1728 r. przez bpa Michała Kunickiego...
Archiwum Kurii Metropolitalnej w Krakowie
Akta wizytacji biskupich
Visitatio archidiaconatus Cracoviensis (Decanatus: Skalensis - 1727; Vitoviensis - 1727; Prossoviensis - 1728; Novi Montis - 1728; Scawinensis - 1729; Xsiążnensis - 1731; Woynicensis - 1731; Zatoriensis - 1729; Lipnicensis - 1730; Dobczycensis - 1730; Andreoviensis - 1731; Żyvecensis - 1732; Oswiemensis - 1732; Wielicensis - 1741; postea sequntur inventaria ecclesiarum decanatus Dobczycensis, Woynicensis, Andreoviensis) per R.D. Michaelem de Magna Kunice Kunicki, episcopum Arsiacensem, suffraganeum et archidiaconum Cracoviensem annis 1727 - 1741 peracta

Autor: Michał Kunicki

Archiwum Kurii Metropolitalnej w Krakowie
Akta wizytacji biskupich
Acta visitationis decanatuum Dobczycensis et Lipnicensis ex delegatione Cel. Principis R.D. Andrea Stanislai Kostka comitis in Załuskie Załuski, episcopi Cracoviensis ducis Severiae, per Clementem Stanislaum Kostka Herka, Phil. Doctorem et Professorem, Collegam minorem, Ecclesiae Collegiatae Boboviensis custodem, parochiae Droginensis curatum a.D. 1747 die vero 3 mensis Decembris inchoata et 1748 die 22 mensis Martii expeditae

Autor: Andrzej Stanisław Kostka Załuski

Osoby związane z dziełem

Jak cytować?

Paulina Kluz, "Koronacja Najświętszej Marii Panny adorowanej przez św. Wojciecha i św. Zofię", [w:] "Sakralne Dziedzictwo Małopolski", 2024, źródło:  https://sdm.upjp2.edu.pl/dziela/koronacja-najswietszej-marii-panny-adorowanej-przez-sw-wojciecha-i-sw-zofie

Uwaga. Używamy ciasteczek. Korzystanie ze strony sdm.upjp2.edu.pl oznacza, że zgadzasz się na ich używanie. Więcej informacji znajdziesz w zakładce Polityka prywatności