Sakralne Dziedzictwo Małopolski

Dzieje zabytku

Wizytacja dziekańska parafii z 1927 roku podaje informację, iż bliżej nieokreślony "stary ołtarz" przeniesiono w 1904 roku do bocznej kaplicy. Zapewne chodzi o ołtarz Ukrzyżowania, który być może pełnił funkcję ołtarza głównego w rozebranym starym kościele. W ołtarzu znajduje się portatyl konsekrowany 11 czerwca 1863 roku przez biskupa tarnowskiego Józefa Alojzego Pukalskiego, co mogłoby sugerować przybliżony czas powstania retabulum.

Opis

Nastawa ołtarza Ukrzyżowania uzyskała formę architektonicznego retabulum dwukondygnacyjnego, jednoosiowego ze zwieńczeniem w postaci promienistej glorii. Drewniany stipes ołtarzowy uzyskał formę prostopadłościanu podtrzymującego drewnianą mensę z marmurowym portatylem. Na mensie na osi ustawiono architektoniczne tabernakulum w formie drewnianej skrzynki na cokole, na planie trapezu o wypukłej ściance przedniej i wklęsłych ramionach. Ścianka przednia ujęta została parą zdwojonych pilastrów podtrzymujących imposty, których trzon przyjmuje formę wolut. Na ściance przedniej usytuowana została nisza obrotowa w formie stojącego prostokąta zamkniętego łukiem półkolistym nadwieszonym z uskokiem w karbowanej ramie. Widoczne pilastry dźwigają pełne belkowanie, zaś nad polem głównym wyłącznie gzyms. Drzwiczki tabernakulum ozdobiono płaskorzeźbionym przedstawieniem baranka leżącego na księdze o siedmiu pieczęciach w glorii promienistej. Retabulum ustawiono na trójstrefowym cokole. W dwóch pierwszych strefach znalazły się dwie pary wyodrębnionych prostopadłościanów stanowiących cokoły dla kolumn. Nastawę flankują dwie pary kolumn o kapitelach korynckich, spośród których wewnętrza ma skręcone trzony, a zewnętrzna kanelowane. Kolumny dźwigają pełne belkowanie wyłamane na ich osi, pod kątem, zaś nad polem środkowym wyłącznie gzyms. Niemal w całości pole główne wypełnia wnęka w formie stojącego prostokąta zamkniętego łukiem odcinkowym, nadwieszonym z uskokiem, ujęta profilowaną ramą. Wewnątrz widoczna jest mniejsza w formie stojącego prostokąta zamkniętego łukiem odcinkowym z figurą Chrystusa Ukrzyżowanego. Druga kondygnacja ustawiona jest także na cokole. Flankują ją dwie pary kolumn o kapitelach korynckich, spośród których wewnętrza ma skręcone trzony, zewnętrzna kanelowane. Kolumny dźwigają pełne belkowanie wyłamane na ich osi, pod kątem oraz fragmenty półkolistego przyczółka. W polu umieszczono obraz Zwiastowania w formie stojącego prostokąta zamkniętego trójbocznie, ujętego ramą zdobioną wolim okiem. Całość zakończona szczytem ujętym wolutami z medalionem z monogramem "IHS" w otoku z obłoków w glorii promienistej. Cokół dolny zdobiony został płycinami i rozetami. Pomiędzy kolumnami usytuowano zwisy kwiatowe na wstędze. Uszy ołtarza utworzone zostały z akantu. Fryzy występujące w retabulum dekorowany są złoconymi rozetami, zaś przyłucza ozdobiono ornamentem roślinnym. Drugą kondygnację flankują uszy utworzone z akantu i wstęgi. Na belkowaniu umieszczono siedzące figury aniołów, a na drugiej kondygnacji putta i wazony. Struktura ołtarza została polichromowana w kolorze szaro-zielonym z elementami szaro-brązowymi ze złoconymi profilami, ramami i ornamentyką, natomiast kręcone trzony posrebrzono.

Zarys problematyki artystycznej

Ołtarz Ukrzyżowania w Wieprzu stanowi jedną z najwyższych nastaw ołtarzowych jakie można spotkać w wiejskich parafiach. Retabulum zostało wykonane w stylu późnobarokowych ołtarzy, w których ważną rolę odgrywały podziały architektoniczne oraz rozbudowana dekoracja wyrażająca się w występowaniu kolumn o zróżnicowanych kapitelach i trzonach, zwisów kwiatowo-roślinnych, czy też rozet oraz postaci aniołów lub waz. Wszystkie te elementy znalazły swoje miejsce w omawianej strukturze ołtarzowej. Pewne analogie można dostrzec np. we wcześniejszym ołtarzu w Rzykach sprzed 1837 roku.

Stan zachowania / Prace konserwatorskie

Dobry. Ostatnia konserwację ołtarza przeprowadzono na przełomie XX i XXI wieku.

Literatura

Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. 1, Województwo krakowskie, red. J. Szablowski, Warszawa 1953, s.
S. Klajman, Pod opieką Wszystkich Świętych, Wieprz 2018, s. 166, il. s. 165, s. 386.

Streszczenie

Wizytacja dziekańska parafii z 1927 roku podaje informację, iż bliżej nieokreślony "stary ołtarz" przeniesiono w 1904 roku do bocznej kaplicy. Zapewne chodzi o ołtarz Ukrzyżowania, który być może pełnił funkcję ołtarza głównego w rozebranym starym kościele. W ołtarzu znajduje się portatyl konsekrowany 11 czerwca 1863 roku przez biskupa tarnowskiego Józefa Alojzego Pukalskiego, co mogłoby sugerować przybliżony czas powstania retabulum.