Św. Teresa z Avila

Dzieje zabytku

Rzeźba św. Teresy z Avila została odnotowana w inwentarzu świątyni paczółtowickiej sporządzonym w 1833 roku, w którym odnotowano istnienie ołtarza „snycerską robotą z drzewa lipowego, pozłoconego”, po bokach którego znajdowały się „S. Teresy i S. Cecylii statuy wyzłacane”. Zapis ten odnosi się do manierystycznego ołtarza św. Mikołaja, który według tradycji miał trafić do kościoła w Paczółtowicach z katedry na Wawelu. Jego pochodzenie nie jest jednak ustalone. Pewne jest, że powstał około 1630 roku w warsztacie małopolskim, być może tym samym, który wykonał ołtarz św. Agnieszki w kościele w Iwanowicach w powiecie miechowskim. Ołtarz znajdował się w kościele pw. Nawiedzenia Najświętszej Marii Panny w Paczółtowicach na początku XIX wieku, na pewno przed 1833 rokiem, kiedy to został po raz pierwszy odnotowany w cytowanym powyżej zapisie z inwentarza. Wspomniane wyżej rzeźbione i złocone rzeźby przedstawiające św. Teresę z Avila i św. Cecylię mieszczące się w niszach naddatków bocznych nastawy, jak wskazywali badacze, nie są jednak oryginalnymi elementami ołtarza św. Mikołaja. Zostały w nim umieszczone w bliżej nieustalonym czasie, na pewno przed 1833 rokiem, na co wskazuje cytowana wcześniej wzmianka w inwentarzu z tego roku. Obie figury zostały poddane konserwacji w latach 1982-1984 w trakcie prac konserwatorskich prowadzonych przy ołtarzu św. Mikołaja.

Opis

Rzeźba drążona, ustawiona na niewielkim prostopadłościennej podstawie na tle niszy w prawym naddatku ołtarza. Przedstawia św. Teresę z Avila ukazaną frontalnie, w pozycji stojącej, w lekkim kontrapoście z lewą nogą ugiętą w kolanie i wysunięta do przodu. Święta została przedstawiona jako dojrzała kobieta o owalnej twarzy z pełnymi policzkami, wyraźnie zaznaczonym niewielkim podbródkiem, wydatnym prostym nosem oraz migdałowatymi, wpatrzonymi na wprost oczami. Włosy niewidoczne, zakryte welonem zakonnym. Prawa ręka postaci ugięta w łokciu i wysunięta do przodu. Układ palców prawej dłoni wskazuje, że być może w tym miejscu postać trzymała atrybut, który nie zachował się do dziś. Lewa ręka również ugięta w łokciu i swobodnie wysunięta przed siebie. Święta jest ubrana w obszerny złoty habit przepasany na wysokości talii, na którym widoczny szkaplerz oraz płaszcz. Z lewej strony poła płaszcza swobodnie opada w dół, z prawej tkanina tworzy łyżkowatą fałdę umocowaną przy pasku habitu. Spod habitu widoczne czubki brązowych butów o zaokrąglonych noskach. Partie karnacji polichromowane, szaty w całości złocone.

Zarys problematyki artystycznej

Mieszczące się obecnie w niszach naddatków bocznych figury św. Teresy z Avila i św. Cecylii, jak już wspomniano wyżej, nie należą do pierwotnego wyposażenia ołtarza. Dodano je później, na pewno po 1622 roku (data kanonizacji św. Teresy z Avila), a przed 1833 rokiem, kiedy po raz pierwszy zostały wymienione w inwentarzu świątyni paczółtowickiej. Figury te, są nieco zbyt wysokie w stosunku do nisz, na tle których zostały umieszczone. O rzeźbach, które znajdowały się w tym miejscu wcześniej nic nie wiadomo, poza tym, że musiały być nieco niższe. Być może mierzyły około 70-80 cm. Przy obecnym stanie wiedzy ustalenie pochodzenia omawianych figur św. Cecylii i św. Teresy nie jest możliwe. Wydaje się, że obie rzeźby zostały wykonane w tym samym, zapewne małopolskim, warsztacie snycersko-rzeźbiarskim. Wskazuje na to analogiczne opracowanie twarzy obu świętych z charakterystycznym wyraźnie zaznaczonym podbródkiem, wydatnym, prostym nosem oraz migdałowatymi oczami, nieruchomo wpatrzonymi przed siebie. Statyczna, nieco ciężka forma obu rzeźb pozwala ramowo określić czas ich powstania na XVII wiek (po 1622). Św. Teresa z Avila karmelitanka i mistyczka żyjąca w szesnastowiecznej Hiszpanii uważana jest za jedną z najważniejszych postaci życia kontemplacyjnego oraz wraz z św. Janem od Krzyża za założycielkę zakonu karmelitów bosych. W ikonografii chrześcijańskiej bywa przedstawiana jako kobieta w brązowym habicie karmelitańskim wyposażona w księgę i pióro. W przypadku figury w omawianym ołtarzu brak tych atrybutów, co spowodowało, że w starszej literaturze rzeźba była identyfikowana jako przedstawienie św. Barbary. Cytowany wyżej zapis w inwentarzu kościoła w Paczółtowicach z 1833 roku pozwala jednak jednoznacznie w przedstawionej postaci rozpoznać św. Teresę z Avila.

Stan zachowania / Prace konserwatorskie

Obiekt konserwowany w latach 1982-1984 w czasie konserwacji ołtarza św. Mikołaja.

Streszczenie

Rzeźba św. Teresy w prawym naddatku manierystycznego ołtarza św. Mikołaja wraz z figurą św. Cecylii umieszczoną po lewej to dzieła o nieustalonym pochodzeniu. Pewne jest, że nie są one elementami pierwotnego wyposażenia tego ołtarza. Zostały w nim umieszczone w bliżej nieokreślonym czasie, przed 1833 rokiem, zastępując wcześniejsze, nieco niższe rzeźbione figury świętych. Obie rzeźby powstały w tym samym, zapewne małopolskim, warsztacie snycersko-rzeźbiarskim w XVII wieku (po 1622 roku tj. dacie kanonizacji św. Teresy). W kościele pw. Nawiedzenia Najświętszej Marii Panny w Paczółtowicach zostały po raz pierwszy odnotowane w inwentarzu tej świątyni spisanym w 1833 roku. Św. Teresa z Avila karmelitanka i mistyczka żyjąca w szesnastowiecznej Hiszpanii uważana jest za jedną z najważniejszych postaci życia kontemplacyjnego oraz wraz z św. Janem od Krzyża za założycielkę zakonu karmelitów bosych. W ikonografii bywa przedstawiana jako kobieta w brązowym habicie karmelitańskim wyposażona w księgę i pióro. W przypadku omawianej figury brak tych atrybutów, jednak zapis w inwentarzu z 1833 roku pozwala jednak jednoznacznie w przedstawionej postaci rozpoznać św. Teresę z Avila.

Bibliografia