Św. Jan Ewangelista

Dzieje zabytku

Dzieje figury św. Jana nie są znane. Prawdopodobnie, wraz z ustawioną po przeciwnej stronie figurą Marii, była umieszczona w belce tęczowej lub w jednym z ołtarzy gotyckiego kościoła św. Klemensa. W 1858 roku obie rzeźby zostały włączone w strukturę neogotyckiego ołtarza Ukrzyżowania. Nie wiadomo, kiedy figura została jednolicie pozłocona. W XXI wieku, podczas konserwacji, przywrócono jej oryginalne kolory, które zachowały się pod pozłotą.

Opis

Rzeźba pełna, na cokole. Święty przedstawiony w całej postaci, w pozycji stojącej w ujęciu frontalnym, w lekkim kontrapoście, z lewą nogą wysuniętą do przodu. Ma uniesione ręce – prawą przed siebie, z dłonią otwartą, w lewej trzyma zamkniętą księgę. Głowę ma uniesioną ku górze, nieznacznie przechyloną na lewo. Ma młodzieńczą twarz o wyrazistych rysach: szerokie, delikatnie przymknięte oczy pod uniesionymi, wąskimi brwiami, długi nos, szerokie usta o kącikach skierowanych w dół oraz silnie wysunięte kości policzkowe. Długie włosy, ciasno zwinięte w pukle, opadają na czoło i kark. Święty jest ubrany w przepasaną, rozciętą pod szyją zieloną suknię oraz spięty pod szyją czerwony płaszcz z niebieskim podbiciem. Szaty układają się w głębokie, ostro łamiące się fałdy. Płaszcz ponad lewym kolanem odwija się w formę rozetki; na lewym boku przytroczona do pasa, prostokątna, brązowa sakiewka. Polichromia w partiach ciała naturalistyczna.

Zarys problematyki artystycznej

Postać męska towarzysząca Jezusowi na Golgocie jest jednoznacznie identyfikowana jako św. Jan Apostoł, który był umiłowanym uczniem Chrystusa, autorem Ewangelii, trzech Listów oraz Apokalipsy. Jako jedyny uczeń wytrwał do końca pod krzyżem, dlatego ukazywany jest najczęściej wraz z Matką Boską w scenie Ukrzyżowania. Po względem stylistyki, figura św. Jana jest spójna z umieszczoną w tym samym ołtarzu rzeźbą Marii. Łączy je podobny sposób drapowania szat w gęste, obszerne fałdy, zawijające się półkoliście przy dłoniach, z wywinięciami w formie rozetek. Twarze obu postaci mają wyraziste rysy, które kojarzą się jednoznacznie ze sposobem, w jaki przedstawiał je autor ołtarza mariackiego – Wit Stwosz. Można zatem przypuszczać, że rzeźba pochodzi z regionu Małopolski i powstała pod wpływem dzieł stwoszowskich. Andrzej Gaczoł podsumował, iż małe głowy obu postaci, dobrze opracowane rysy twarzy i przeciwstawiające się temu silnie drapowane szaty, które cechuje wysoki poziom wykonania, ale które układają się w drobne, bardzo dekoracyjnie traktowane, łamane fałdy obrazują zderzenie cech późnogotyckiego manieryzmu oraz nadchodzącego renesansu. Omawianą rzeźbę można próbować łączyć z którymś gotyckim ołtarzem, jednak opracowanie jej ze wszystkich stron wskazuje raczej, że miała być ustawiona w łuku tęczowym, jako jedna z figur grupy Ukrzyżowania.

Stan zachowania / Prace konserwatorskie

Rzeźba w momencie powstania były polichromowana, potem została jednolicie pozłocona. Warstwę złota zdjęto podczas konserwacji w 1999 roku, przywracając oryginalne kolory, które zachowały się pod pozłotą. W trakcie prac przerzeźbiono prawą dłoń, która była wymieniona już wcześniej.

Streszczenie

Rzeźba św. Jana Ewangelisty jest spójna stylistycznie z towarzyszącą jej figurą Marii. Obie powstały w warsztacie małopolskim w końcu XV lub na początku XVI wieku. Sposób kształtowania twarzy oraz ułożenie szat nawiązują do dzieł Wita Stwosza, autora ołtarza mariackiego. Opracowanie ze wszystkich stron wskazuje, że została ona najpewniej wykonana jako jedna z figur grupy Ukrzyżowania i przeznaczona do umieszczenia na belce tęczowej gotyckiego kościoła.

Bibliografia