Sakralne Dziedzictwo Małopolski

Dzieje zabytku

Ołtarz boczny Najświętszego Serca Pana Jezusa w kościele parafialnym w Kętach, który powstał w drugiej połowie XIX wieku, nie jest pierwotnym miejscem eksponowania figury św. Grzegorza Wielkiego. W księdze inwentarzowej z 1926 roku jest zapis, informujący że retabulum to zdobiły rzeźby przedstawiające św. Stanisława Kostkę i św. Alojzego, które w późniejszych latach zostały z niego usunięte, co potwierdza fotografia z końca lat osiemdziesiątych XX wieku umieszczona na karcie w Wojewódzkim Urzędzie Zabytków w Krakowie. Pochodząca z nieustalonego retabulum dziewiętnastowiecznego figura św. Grzegorza Wielkiego na wspomnianym ołtarzu została umieszczona najprawdopodobniej w ostatniej dekadzie XX wieku.

Opis

Całopostaciowa, pełnoplastyczna figura przedstawia stojącego na niskiej podstawie św. Grzegorza Wielkiego zwróconego na wprost. Lekko pochyloną głowę charakteryzuje owalna twarz o łagodnych rysach dojrzałego mężczyzny z szeroko rozstawionymi, nieco przymkniętymi oczami, długim, spiczastym nosem oraz długim zarostem. Święty ubrany jest w habit benedyktyński z zawieszoną na ramionach złoconą stułą oraz spiętą na piersiach złoconą kapą. Na głowę nałożona jest tiara papieska. W lewej ręce ma krzyż pontyfikalny, prawą podtrzymuje zamkniętą księgę. Wszystkie insygnia i atrybuty są złocone, zaś polichromia w odsłoniętych partiach ciała naturalistyczna.

Zarys problematyki artystycznej

Jednym z najbardziej znanych kanonizowanych papieży jest Grzegorz Wielki włączony w poczet czterech doktorów Kościoła zachodniego. Będąc zwierzchnikiem wyznania katolickiego jest także czczony przez Kościół wschodni, jako Grzegorz Dialogos. Przyszedł na świat około 540 roku w Rzymie, w głęboko religijnej rodzinie senatorskiej. Matką św. Grzegorza była św. Sylwia, ojcem Gordian Anicjusz. Gruntowne klasyczne wykształcenie oraz znajomość tajników prawa pozwoliły mu objąć funkcję prefekta Rzymu, do jego obowiązków należała dbałość o bezpieczeństwo i obronę miasta. Z życia politycznego zrezygnował po śmierci swojego ojca w 575 roku, pewien, iż nie może jednocześnie pełnić funkcji publicznych i służyć Bogu. Wstąpił do zakonu benedyktynów. Odziedziczony po zmarłych rodzicach majątek przeznaczył m.in. na fundacje sześciu klasztorów na Sycylii, swój dom rodzinny przekształcił w klasztor, pozostałymi dobrami wsparł ubogich. Oddał się zgłębianiu Pisma Świętego, modlitwie i kontemplacji oraz studiowaniu nauk ojców Kościoła, zwłaszcza św. Augustyna. W 576 roku został wyświęcony przez papieża Benedykta I na jednego z siedmiu diakonów regionalnych. W latach 578-586 przebywał w Konstantynopolu, pełniąc funkcję przedstawiciela papieża Pelagiusza II na dworze cesarza bizantyńskiego. Zachowując formę życia zakonnego, wykazał się wielkimi umiejętnościami dyplomatycznymi oraz oddawał się dysputom teologicznym z przedstawicielami Kościoła wschodniego. Po powrocie do Rzymu, 3 września 590 został wybrany następcą Pelagiusza II. Jego pontyfikat przypadł na trudny czas dla Kościoła zachodniego, który był znacznie osłabiony i tracił na znaczeniu względem umacniającego się patriarchatu w Konstantynopolu. Jako papież był niezwykle zaangażowany w życie Kościoła, społeczeństwa oraz niektóre kwestie polityczne Rzymu, jak negocjacje z oblegającymi miasto Longobardami. Umiejętne zarządzanie instytucją kościelną w niezwykle trudnym czasie oraz szerzone przez św. Grzegorza nauki wpłynęły na nadanie mu przydomka Wielki. Wzmocnił i zreformował struktury kościelne m.in. dzięki szeroko zakrojonej działalności misyjnej na obszarach osłabionych religijnie (np. Wyspy Brytyjskie). W zakresie liturgii umieścił m.in. modlitwę Ojcze nasz po modlitwie eucharystycznej, a także wprowadził łacinę, jako język liturgiczny. Był również autorem licznych traktatów i homilii.
Grzegorz Wielki zmarł 12 marca 604. Wkrótce po śmierci został ogłoszony świętym poprzez aklamację Rzymian „Santo subito”, natomiast doktorem Kościoła ogłosił go papież Bonifacy VIII w 1298 roku. Szerzący się kult św. Grzegorza podtrzymywany był także przez wielu teologów sławiących świętość życia, pokorę, bojaźń Bożą, dar wymowy oraz niezwykłą mądrość papieża. Jego szczątki zostały złożone w bazylice św. Piotra. Liczne zabiegi o chrystianizację Wysp Brytyjskich sprawiły, iż stał się ich patronem. Opieką otacza także uczniów, studentów i nauczycieli oraz chórzystów i muzyków. Wizerunki św. Grzegorza Wielkiego ukazują go, jako dojrzałego lub starszego mężczyznę w stroju papieskim, rzadziej w habicie benedyktyńskim, trzymającego w dłoniach krzyż pontyfikalny oraz księgę lub zwój, które stanowią symbol jego dorobku piśmienniczego. Często towarzyszy mu także gołębica Ducha Świętego, jako znak Boskiego natchnienia. Powszechniej występują wizerunki reprezentacyjne św. Grzegorza Wielkiego, niżeli narracyjne, często pojawia się także w grupie czterech ojców Kościoła.

Stan zachowania / Prace konserwatorskie

Dobry.

Literatura

Fałczyk Beata, Misiurek Jerzy, Rosik Seweryn, Rusecki Marian, Grzegorz I Wielki [w:] Encyklopedia katolicka, (red.) Gigilewicz Edward, t. 6, Lublin 1993, sp. 324-333.

Streszczenie

Niewielkich rozmiarów figura św. Grzegorza Wielkiego stanowi element zdobiący retabulum ołtarza bocznego Najświętszego Serca Jezusa w kościele parafialnym w Kętach. Według zachowanej dokumentacji parafialnej wspomniane retabulum nie jest jednak pierwotnym miejscem eksponowania rzeźby świętego papieża, jednego z czterech ojców Kościoła.