Św. Cecylia

Dzieje zabytku

Rzeźba św. Cecylii została odnotowana w inwentarzu świątyni paczółtowickiej sporządzonym w 1833 roku, w którym wspomniano istnienie ołtarza „snycerską robotą z drzewa lipowego, pozłoconego”, po bokach którego znajdowały się „S. Teresy i S. Cecylii statuy wyzłacane”. Zapis ten odnosi się do manierystycznego ołtarza św. Mikołaja, który według tradycji miał trafić do kościoła w Paczółtowicach z katedry na Wawelu. Jego pochodzenie nie jest jednak ustalone. Pewne jest, że powstał około 1630 roku w warsztacie małopolskim, być może tym samym, który wykonał ołtarz św. Agnieszki w kościele w Iwanowicach w powiecie miechowskim. Ołtarz znajdował się w kościele pw. Nawiedzenia Najświętszej Marii Panny w Paczółtowicach na początku XIX wieku, na pewno przed 1833 rokiem, kiedy to został po raz pierwszy odnotowany w cytowanym powyżej zapisie z inwentarza. Wspomniane wyżej rzeźbione i złocone rzeźby przedstawiające św. Cecylię i św. Teresę z Avila mieszczące się w niszach naddatków bocznych nastawy, jak wskazywali badacze, nie są jednak oryginalnymi elementami ołtarza św. Mikołaja. Zostały w nim umieszczone w bliżej nieustalonym czasie, na pewno przed 1833 rokiem, na co wskazuje cytowana wcześniej wzmianka w inwentarzu z tego roku. Obie figury zostały poddane konserwacji w latach 1982-1984 w trakcie prac konserwatorskich prowadzonych przy ołtarzu św. Mikołaja.

Opis

Rzeźba drążona, umieszczona w ołtarzu św. Mikołaja, na tle niszy lewego naddatku ołtarza. Święta Cecylia przedstawiona frontalnie w pozycji stojącej, w lekkim kontrapoście z lewą nogą lekko ugiętą i wysuniętą do przodu. Ukazana jako młoda, długowłosa kobieta o owalnej twarzy z pełnymi policzkami i niewielkim, wyraźnie zaznaczonym podbródkiem. Oczy o migdałowatym kształcie wpatrzone przed siebie, niewielkie usta zaznaczone czerwienią; mocno zaakcentowany, prosty nos. Głowę okalają długie, lekko falowane włosy opadające symetrycznie na ramiona postaci. Święta w lewej ręce trzyma złocony portatyw; prawa ręka zgięta w łokci i wysunięta nieco do przodu. Postać ubrana jest w długą, złotą suknię oraz szatę wierzchnią z długimi rękawami oraz trójkątnie wyciętym dekoltem wykończonym kołnierzem. Przez prawe przedramię postaci przewieszony fałd sukni. Spod sukni widoczne brązowe pantofle o miękko zakończonych noskach. Partie karnacji oraz włosów polichromowane, szaty i portatyw złocone.

Zarys problematyki artystycznej

Mieszczące się obecnie w niszach naddatków bocznych figury św. Cecylii i św. Teresy z Avila, jak już wspomniano wyżej, nie należą do pierwotnego wyposażenia ołtarza. Dodano je później, na pewno po 1622 roku (data kanonizacji św. Teresy z Avila), a przed 1833 rokiem, kiedy po raz pierwszy zostały wymienione w inwentarzu świątyni paczółtowickiej. Figury te, są nieco zbyt wysokie w stosunku do nisz, na tle których zostały umieszczone. O rzeźbach, które znajdowały się w tym miejscu wcześniej nic nie wiadomo, poza tym, że musiały być nieco niższe. Być może mierzyły około 70-80 cm. Przy obecnym stanie wiedzy ustalenie pochodzenia omawianych figur św. Cecylii i św. Teresy nie jest możliwe. Wydaje się, że obie rzeźby zostały wykonane w tym samym, zapewne małopolskim, warsztacie snycersko-rzeźbiarskim. Wskazuje na to analogiczne opracowanie twarzy obu świętych z charakterystycznym wyraźnie zaznaczonym podbródkiem, wydatnym, prostym nosem oraz migdałowatymi oczami, nieruchomo wpatrzonymi przed siebie. Statyczna, nieco ciężka forma obu rzeźb pozwala ramowo określić czas ich powstania na XVII wiek (po 1622). Św. Cecylia to jedna z męczennic żyjących w pierwszych wiekach chrześcijaństwa. Urodzona na początku III wieku w Rzymie była chrześcijanką, która złożyła śluby czystości. Zmuszona do małżeństwa z poganinem Walerianem, nie tylko nie złamała złożonych uprzednio ślubów, ale zdołała nawrócić męża oraz jego brata Tyburcjusza, za co cała trójka została skazana na śmierć. Cecylię początkowo próbowano udusić w łaźni, a gdy to się nie udało postanowiono ją ściąć. Pomimo trzech ciosów mieczem, zmarła dopiero po trzech dniach. Święta jest uważana za patronkę muzyki kościelnej, jej głównymi atrybutami są instrumenty muzyczne (cytra, harfa, lutnia, organy), ale także miecz, wieniec z białych i czerwonych róż symbolizujących jednocześnie niewinność i męczeństwo. W przypadku omawianej rzeźby w Paczółtowicach świętą ukazano jako młodą kobietę trzymającą w ręku portatyw tj. małe, przenośne organy piszczałkowe.

Stan zachowania / Prace konserwatorskie

Obiekt konserwowany w latach 1982-1984 w czasie konserwacji ołtarza św. Mikołaja.

Streszczenie

Rzeźba św. Cecylii w lewym naddatku manierystycznego ołtarza św. Mikołaja wraz z figurą św. Teresy z Avila umieszczoną po prawej to dzieła o nieustalonym pochodzeniu. Pewne jest, że nie są one elementami pierwotnego wyposażenia tego ołtarza. Zostały w nim umieszczone w bliżej nieokreślonym czasie, przed 1833 rokiem, zastępując wcześniejsze, nieco niższe rzeźbione figury świętych. Obie rzeźby powstały w tym samym, zapewne małopolskim, warsztacie snycersko-rzeźbiarskim w XVII wieku (po 1622 roku tj. dacie kanonizacji św. Teresy). W kościele pw. Nawiedzenia Najświętszej Marii Panny w Paczółtowicach zostały po raz pierwszy odnotowane w inwentarzu tej świątyni spisanym w 1833 roku. Urodzona w III wieku w Rzymie Św. Cecylia to patronka muzyki kościelnej. Do jej głównych atrybutów należą instrumenty muzyczne, a także miecz i wieniec z białych i czerwonych róż nawiązujący do jej niewinności i męczeńskiej śmierci. W przypadku omawianej rzeźby w Paczółtowicach świętą ukazano jako młodą kobietę trzymającą w ręku portatyw tj. małe, przenośne organy piszczałkowe.

Bibliografia