Predella
Województwo
MAŁOPOLSKIE
Powiat
bocheński
Gmina
Łapanów
Miejscowość
Łapanów
Metropolia
Krakowska
Diecezja
Krakowska
Dekanat
Niegowić
Parafia
Św. Bartłomieja Apostoła
Miejsce przechowywania
ołtarz boczny
Identyfikator
DZIELO/23648
Kategoria
inne dzieła sztuki
Ilość
1
Czas powstania
pierwsza ćwierć XVII wieku
Technika i materiał
olej na drewnie; wyciskanie w zaprawie, złocenie
Autor noty katalogowej
Paulina Kluz
Dzieje zabytku
Predella powstała najpewniej w pierwszej ćwierci XVII wieku, jako część niezachowanego ołtarza. Tematyka dekoracji predelli – aniołowie z arma Christi wskazuje, że dzieło mogło pierwotnie znajdować się w ołtarzu bocznym z wizerunkiem Chrystusa Ukrzyżowanego. W „Tece Grona Konserwatorów Galicji Zachodniej” z 1900 roku opisano predellę znajdującą się jeszcze luzem w zakrystii „na drzewie na złoconym tle 2 anioły klęczące z predelli jakiegoś ołtarza, malowanie cechowe”. W publikacji z 1916 roku dzieło wymienione było już w ołtarzu św. Anny. W 2016 roku predella przeszła pełną konserwację.
Opis
Predella ustawiona na niskim, profilowanym cokole, zamknięta profilowanym gzymsem, z wyodrębnionymi skrajnie dwoma pilastrami oraz tabernakulum po środku. Pilastry wypełnione tłoczonym w zaprawie i złoconym ornamentem okuciowym z kaboszonami i rautami, flankowane uszami w formie łuku półkolistego nadwieszonego z uskokiem. Drzwiczki tabernakulum w formie stojącego prostokąta, ujęte profilowaną ramą, w polu przedstawienie kielicha z hostią w glorii promienistej. W polach pomiędzy pilastrami a tabernakulum malowane przedstawienia aniołów z arma Christi przed parapetem, na złoconym i tłoczonym w zaprawie tle wypełnionym ornamentem roślinnym z elementami rozet, wici roślinnej i lilii heraldycznych. W lewej części półpostać anioła zwróconego w trzech czwartych w prawo, z uniesioną głową skierowaną w przeciwną stronę. W prawej, uniesionej ręce trzyma trzcinę, lewą opuszczoną wskazuje na parapet, gdzie leżą korona cierniowa, łańcuchy i sznur. Anioł ma owalną twarz, o wąskich, migdałowatych oczach skierowanych w górę, wąskim nosie i pełnych, rozchylonych ustach, okoloną rozwianymi, jasnobrązowymi włosami, sięgającymi ramion. Ubrany jest w szarą szatę spodnią z długimi, wąskimi rękawami i zieloną szatę wierzchnią z szerokimi rękawami i czerwonym kołnierzykiem. Skrzydła ma duże, złożone. W prawej części półpostać anioła ukazanego frontalnie z głową skierowaną w prawo. Lewą ugiętą ręką przytrzymuje włócznię, w dłoni trzyma sznur oraz palcem wskazuje na parapet, na którym leży nóż, prawą ręka trzyma sakwę pieniędzy leżącą na parapecie. Twarz ma owalną, o wąskich, migdałowatych oczach, prostym nosie i pełnych ustach, okoloną falowanymi włosami, sięgającymi ramion. Anioł ubrany jest w biało-szarą szatę spodnią o wąskich rękawach oraz ciemnoróżowy płaszcz skrzyżowany na piersi. Skrzydła duże, złożone.
Zarys problematyki artystycznej
Predella stanowi podstawę retabulum, która ustawiona jest na mensie ołtarza. W gotyckich i wczesnonowożytnych ołtarzach często była ozdobiona rzeźbioną lub malowaną dekoracją. Ornament okuciowy (przypominający płaskie, metalowe okucia) z kaboszonami i rautami (naśladowanie szlifowanych kamieni) występował od drugiej połowy XVI aż do pierwszej ćwierci XVII wieku. Towarzyszyły mu również elementy roślinne. Tłoczona w zaprawie i złocona dekoracja tła odwołuje się do tradycji gotyckiego malarstwa tablicowego. Jakkolwiek występowanie ornamentu okuciowego oraz sposób malowania aniołów pozwala określić czas powstania dzieła na pierwszą ćwierć XVII wieku. W tym właśnie okresie w kościele łapanowskim powstało nowe wyposażenie. Predella zaś pochodzi z jednego z niezachowanych ołtarzy bocznych.
Tematyka jej dekoracji, przedstawiająca anioły z arma Christi, jest pasyjna. Arma Christi są to narzędzia męki Pańskiej, które stanowią symbole cierpienia Chrystusa. Towarzyszą one przedstawieniom pasyjnym, takim jak chociażby Ukrzyżowanie. Dlatego też najpewniej predella pochodzi z ołtarza z takim wizerunkiem.
Stan zachowania / Prace konserwatorskie
W 2016 roku predella przeszła pełną konserwację [na zdjęciu jeszcze przed restauracją]
Streszczenie
Predella powstała najpewniej w pierwszej ćwierci XVII wieku, jako część niezachowanego ołtarza. Przed 1916 rokiem została wtórnie zamontowana do ołtarza św. Anny. Tematyka dekoracji predelli, przedstawiająca anioły z arma Christi, jest pasyjna, dlatego też najpewniej pochodzi z dawnego ołtarza z wizerunkiem Ukrzyżowanego.
Bibliografia
"Teka Grona Konserwatorów Galicji Zachodniej, t. 1", Kraków 1900
Kopera Feliks, Lepszy Leonard, "Kościoły drewniane Galicyi Zachodniej, cz. 1", Kraków 1916
"Zabytki sztuki w Polsce. Małopolska", Warszawa 2016
"Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. 1: Województwo krakowskie", Warszawa 1953
"Słownik terminologiczny sztuk pięknych", Warszawa 2011
Inne dzieła z tego miejsca
![Zdjęcie nr 1: Tablica epitafijna w kształcie leżącego prostokąta, ujęta ramą, flankowana wolutowymi uszakami przechodzącymi w spływy wolutowe. U góry pozostałości po owalnym medalionie w kartuszu; u dołu kartusz z herbem Pilawa, z inicjałami „AT / W” i „Z / W”, ujęty antytetycznie zwróconymi wolutami. W polu tablicy inskrypcja: „D[EO] O[PTIMO] M[AXIMO] / Dopędziwszy szczęśliwie kresu smiertelnego / pełen cnot, y postępków godnych życia swego / Tu cny mąż Andrzey z Werby Werbski iest złożony / W Woiewodztwie Wołynskim szlachetnie zrodzony / Wieczny pamieci godzien dla swoiey ludzkosci / znamienitey y wielkiey v wszystkich milości / y zyciem, y poboznym zerciem godzien sławy / maż zaprawde herbowney godzien swey Pilay / któremu Magdalena Lyszkowska z dziatkami / zlany ach serdecznemi ten nagrobek łzami / wystawiła w potomny znak affektu swego / wieczney w Bogu swiatłosci / życząc duszy iego / Vmarł roku panskiego 1666 dnia 1 maia / żył lat 46”.](https://sdm.upjp2.edu.pl/synchronized/Work/576163b094eef3d32613c4b5/WorkImage/5b15a663e1b8052fd2fd32b5/5b15a663e1b8052fd2fd32b5_blockSmall.jpg?rand=1714155273)
![Zdjęcie nr 1: Płyta epitafijna w formie stojącego prostokąta, dwustrefowa, ujęta ramą. W górnej strefie płaskorzeźbiona scena ukazująca klęczącego przed krzyżem rycerza, zwróconego profilem w lewo, z uniesioną głową i rękami złożonymi w geście modlitwy. Ubrany jest w zbroję płytową, z szablą przy boku, przed nim leży hełm, obok włócznia. Przed nim na skale ustawiony krzyż z figurą Chrystusa. W prawym górnym rogu herb Drużyna w wieńcu laurowym. W dolnej strefie inskrypcja:
„D[EO] O[PTIMO] M[AXIMO] / GENEROSVS AC MAGNIFIC[US] MARTIN[US] DE ŁAPANOV ŁAPKA / ANIMAM CORPVS, I IERITA VITAM SPEM SALVTIS DEFERO ANEDEITA / BVNAL SPIRITVM COMMENDO CIRISTIE SVET SACTISSIME VIRGINI MATRI / VIXI / AD MOREM NON SOLVM AT NATVRAM / PACIS BELLI[US] ARTIBVS CLARVS / HVMANITATE SI NON SVPERIOR PAR CAETERI / NON TAM ANNIS QVAM BELLICIS LABORIB[US] FRACTVS MORIOR PRAEPROPERE / ISMVLTVM VIXIT QVI PROBE VIXIT / O ANICI VALETE ET VIVITE / NOC DOLORIS LABRVM FLENS MARIANNA DE LIPIE / CONSOPS SUPERSTES FIERI CURAVIT/ OBIIT ANNO 1652 DIE 28 7BRI / VIXIT ANNIS 53”. Na ramie, w lewym dolnym rogu znak kamieniarski w formie łopaty.](https://sdm.upjp2.edu.pl/synchronized/Work/576163b094eef3d32613c4b6/WorkImage/5b15a634fa9947d018db1186/5b15a634fa9947d018db1186_blockSmall.jpg?rand=1714155273)
Podobne dzieła
Po tytule
Po kategorii
Po tagach
Po technice i materiale
![Zdjęcie nr 1: Balustrada ganku obiegająca ścianę zachodnią, północną i południową z malowanymi scenami Litanii Loretańskiej umieszczonymi w płycinach o różnorodnych kształtach, przeważnie stojącego prostokąta z modyfikacjami: o ściętych narożach, zamkniętych półkoliście, zamkniętych uszakami lub innych. Poszczególne osie wydzielone są pilastrami hermowymi, wspartymi na bazach i niskich cokołach. Podpory podtrzymują imposty zdobione rombami oraz niepełne belkowanie w postaci profilowanego gzymsu, wyłamanego na ich osi. Pod oraz ponad obrazami umieszczone są złocone napisy. Balustrada ujęta jest od dołu fantazyjnie wykrojonymi kartuszami, ozdobionymi kaboszonami i rautami. Struktura jest polichromowana na czarno, pilastry i detale na czerwono, ornamentyka i profilowania złocone oraz srebrzone. Poszczególne sceny opatrzone są napisami:
Na ścianie południowej, od lewej:
1. „S. VIRGO VIRGINVM, OR(A PRO NOBIS)”, „PANNO NAD PANNAMI, MODL(SIĘ ZA NAMI)”
2. „MATTER VIVENTIVM, OR(A PRO NOBIS)”, „MATKO ŻYJĄCYCH, M(ÓDL SIĘ ZA NAMI)”
3. „MATER PVLCHRAE DILECTIONIS, OR(A PRO NOBIS)”, „MATKO JEZVSOWEJ MIŁOSCI, M(ÓDL SIĘ ZA NAMI)”
4. „MATER SANCTAE SPEI, OR(A PRO NOBIS)”, „MATKO S. NADZIEJI, M(ÓDL SIĘ ZA NAMI)”
5. „MATER HONORIFICATA, OR(A PRO NOBIS)”, „MATKO PRZESŁAWNA, M(ÓDL SIĘ ZA NAMI)”
6. „LIGNVUM VITAE, OR(A PRO NOBIS)”, „DRZEWO ŻYWOTA, M(ÓDL SIĘ ZA NAMI)”
7. „VENA VITAE, OR(A PRO NOBIS)”, „STRVMIENIV ŻYWOTA, M(ÓDL SIĘ ZA NAMI)”
8. „NAVIS INSTITORIS ETC, OR(A PRO NOBIS)”, „OKĘCIE CHLEB ŻŸWŸ NIOSACŸ, M(ÓDL SIĘ ZA NAMI)”
9. „FAVVS DISTILANS, OR(A PRO NOBIS)”, „SŁODKOŚCI PŁŸNACA, M(ÓDL SIĘ ZA NAMI)”
10. „FONS SIGNATVS, OR(A PRO NOBIS)”, „ZDROJV ZAPIECZĘTOWANY, M(ÓDL SIĘ ZA NAMI)”
11. „PVTEVS AQVARVM VIVENTIVM, OR(A PRO NOBIS)”, „STVDNICO WOD ŻŸWŸCH, M(ÓDL SIĘ ZA NAMI)”
12. „TORRENS MELLIS ET BVTYRI, OR(A PRO NOBIS)”, „POTOKV Z MIŁOSCIA CIEKACY: M(ÓDL SIĘ ZA NAMI)”
13. „DOMVS SAPIENTIAE, OR(A PRO NOBIS)”, „DOMIE MADROSCI, M(ÓDL SIĘ ZA NAMI)”
14. „SPECVLM SINE MACVLA, OR(A PRO NOBIS)”, „ZWIERCIADŁO BEZ ZMAZY, M(ÓDL SIĘ ZA NAMI)”
Na ścianie zachodniej, od lewej:
1. „THRONVS SALAMONIC, OR(A PRO NOBIS)”, „TRON SALOMONA, M(ÓDL SIĘ ZA NAMI)”
2. „MVLIER AMICTA SOLE, OR(A PRO NOBIS)”, „NIEWIASTA W SŁONCE ODZIANA, M(ÓDL SIĘ ZA NAMI)”
3. „PVLCHRA VT LVNA, OR(A PRO NOBIS)”, „PIEKNA JAK KSIEŻYC, M(ÓDL SIĘ ZA NAMI)”
4. „ELECTA VT SOL, OR(A PRO NOBIS)”, „WYBRANA JAK SŁOŃCE, M(ÓDL SIĘ ZA NAMI)”
5. „HONORIFICENTIA POPVLI NOSTRI, OR(A PRO NOBIS)”, „PRZEDMIOT CZCI NARODU NASZEGO”
6. „VIRGA MOYSIS, OR(A PRO NOBIS)”, „LASKA MOJŻESZOWA, M(ÓDL SIĘ ZA NAMI)”
7. „CIVITAS REFVGII, OR(A PRO NOBIS)”, „MIASTO UCIECZKI, M(ÓDL SIĘ ZA NAMI)”
8. „CLYPEVS OMNIB, IN TE SPERATIB, OR(A PRO NOBIS)”, „TARCZA WSZYSTKICH TOBIE UFAJ[ĄCY]M”
9. „TVRRIS EBVRNEA, OR(A PRO NOBIS)”, „WIEŻO Z KOSCI SŁONIOWEJ M(ÓDL SIĘ ZA NAMI)”
Na ścianie północnej, od lewej:
1. „TVRRIS DAVIDICA, OR(A PRO NOBIS)”, „WIEŻO DAWIDOWA, M(ÓDL SIĘ ZA NAMI)”
2. „PARADISVS VOLVPTATIS, OR(A PRO NOBIS)”, „RAJU ROZKOSZY, M(ÓDL SIĘ ZA NAMI)”
3. „DESIDERIVM COLLIVEM ETERNORV, OR(A PRO NOBIS)”, „PRAGNIENIE PAGÓRKÓW WIECZny do, M(ÓDL SIĘ ZA NAMI)”
4. „LILIVM INTER SPINAS, OR(A PRO NOBIS)”, „LILIA MIĘDZY CIERNIAMI”
5. „RVBVS ARDENS INCONBVSTVS, OR(A PRO NOBIS)”, „KRZAK OGNISTY CIERNIowy, M(ÓDL SIĘ ZA NAMI)”
6. „THALAMVS SPONSI, OR(A PRO NOBIS)”, „KOMNATA OBLUBIEŃCÓW, M(ÓDL SIĘ ZA NAMI)”
7. „TABERNACVLVM FOEDERIS, OR(A PRO NOBIS)”, „NAMIOT PRZYMIERZA, M(ÓDL SIĘ ZA NAMI)”
8. „AVRORA CONSVRGENS, OR(A PRO NOBIS)”, „JUTRZENKA WSCHODZĄCA, M(ÓDL SIĘ ZA NAMI)”
9. „SANCTVARIVM DEI, OR(A PRO NOBIS)”, „SANKTUARIUM BOGA, M(ÓDL SIĘ ZA NAMI)”
10. „ARCA TESTAMENTI, OR(A PRO NOBIS)”, „ARKA PRZYMIERZA, M(ÓDL SIĘ ZA NAMI)”
11. „PROPITIATORIVM ALTISSIMI, OR(A PRO NOBIS)”, „PRZEBŁAGANIE PRZEDWIECZNEGO, M(ÓDL SIĘ ZA NAMI)”
12. „GLORIA IERVSALEM, OR(A PRO NOBIS)”, „CHWAŁA JERUSALEM, M(ÓDL SIĘ ZA NAMI)”
13. „SOLVM GLORIA DEI, OR(A PRO NOBIS)”, „TRON CHWAŁY BOŻEJ, M(ÓDL SIĘ ZA NAMI)”
14. „REGINA CAELI, OR(A PRO NOBIS)”, „KRÓLOWA NIEBA, M(ÓDL SIĘ ZA NAMI)”](https://sdm.upjp2.edu.pl/synchronized/Work/59a3f97fed050f099cb97de9/WorkImage/5b44798b70d08872201b7e0c/5b44798b70d08872201b7e0c_home.jpg?rand=1714155273)
![Zdjęcie nr 1: Ambona przyścienna, wisząca, z dostępem od zakrystii. Kosz na rzucie prostokąta z wypukłą ścianką frontową, z dodatkowym podestem od strony prezbiterium, ustawiony na niewielkiej podstawie dekorowanej muszlą, z podwieszeniem w formie zwężającego się cokołu ozdobionego ornamentem roślinnym, zakończonym szyszką. Ścianki kosza dekorowane płycinami w kształcie kwadratu o wklęsłych narożach wypełnionymi dekoracją złożoną z akantu, rozet i kratki regencyjnej. Naroża ścianki przedniej zdobione zwisami utworzonymi z wstęgi i kratki regencyjnej oraz ornamentu roślinnego. Parapet w formie gzymsu. Zaplecek w kształcie pionowego prostokąta, dekorowany w polu profilowaną płyciną z ornamentem roślinnym i płaskorzeźbioną figurą św. Stanisława. Baldachim powtarzający plan kosza, ujęty niepełnym belkowaniem, dekorowanym z trzech stron szczytami, z fragmentami zwróconego na zewnątrz przerwanego, wolutowego przyczółka, stanowiący podstawę dla figury anioła. Na podniebieniu baldachimu gołębica Ducha Świętego w glorii promienistej. Struktura polichromowana w kolorze jasnozielonym ze złoconymi i srebrzonymi profilami oraz ornamentyką.
Figura anioła pełnoplastyczna, zwrócona jest w trzech czwartych w prawo, w silnym kontrapoście, o esowato wygiętej sylwetce, z głową skierowaną w górę. Obiema rękami obejmuje trąbę, na której gra. Twarz ma pociągłą, o dużych oczach skierowanych w górę, zadartym nosie i pełnych ustach, okoloną silnie kręconymi włosami. Anioł ubrany jest w zapinaną z przodu na guziki, obcisłą kamizelkę z bufiastymi, krótkimi rękawami i wysokim kołnierzem, w pludry i pończochy, wokół bioder ma zawieszony płaszcz, podwiązany po bokach. Skrzydła duże, złożone po bokach postaci. Polichromia ciała naturalistyczna, strój złocony, ze srebrzonymi detalami.
Po wewnętrznej stronie fragmentu lewego przerwanego przyczółka napis: „odnowiono 1841. / ołtarze 3. tęcę i ambonę / przez Malarza z Tar/nawy Andrzeja / Wierzch[…]”.](https://sdm.upjp2.edu.pl/synchronized/Work/576164e794eef3d32613d7de/WorkImage/5bf55640dffc2885c0a6024b/5bf55640dffc2885c0a6024b_home.jpg?rand=1714155273)
![Zdjęcie nr 1: Ambona przyścienna, wisząca, z dostępem przez drzwi w partii zaplecka. Kosz na planie zbliżonym do koła o wklęsło-wypukłym zarysie, na cokole w postaci spłaszczonego wałka, z podwieszeniem w formie zbliżonej do spłaszczonej półkuli, zdobionej rozetami, ujętej lizenami dekorowanymi zwisami, zakończonej szyszką. Ścianki kosza wydzielone pilastrami dźwigającymi belkowanie tworzące parapet. Trzony dekorowane zwisami, ścianki rozetami. Na krawędzi cokołu siedzące figury czterech ewangelistów. Baldachim na planie analogicznym do kosza w formie belkowania z podwieszonym lambrekinem. Na nim woluty tworzące cokół dla wazonu, na którym znajduje się otwarta księga w glorii promienistej. Na księdze napis: „BŁOGOSŁA/WIENI / KTÓRZY / SŁUCHAIĄ / SŁOWA / BOŻEGO, I / STRZEGĄ / GO. / U S(więtego) Łukasza w rozdz(iale) XI wier(sz) [28]”. Na podniebieniu baldachimu gołębica Ducha Świętego w glorii promienistej. Struktura polichromowana w kolorze beżowym, ze złoconymi profilami, ornamentyką i detalami.](https://sdm.upjp2.edu.pl/synchronized/Work/5b71674cabd1bbf849d55cd7/WorkImage/5bd7014930395f9fda52e8bc/5bd7014930395f9fda52e8bc_home.jpg?rand=1714155273)
Jak cytować?
Paulina Kluz, "Predella", [w:] "Sakralne Dziedzictwo Małopolski", 2024, źródło: https://sdm.upjp2.edu.pl/dziela/predella