Ołtarz główny

Województwo
MAŁOPOLSKIE
Powiat
wielicki
Gmina
Biskupice
Miejscowość
Biskupice
Metropolia
Krakowska
Diecezja
Krakowska
Dekanat
Niegowić
Parafia
Parafia Św. Marcina z Tours
Miejsce przechowywania
prezbiterium
Identyfikator
DZIELO/12192
Kategoria
ołtarz
Ilość
1
Czas powstania
czwarta ćwierć XVIII wieku (ołtarz); XX wiek (antepedium)
Technika i materiał
drewno, techniki stolarskie i rzeźbiarskie, polichromowanie, złocenie
Wymiary podstawowe
szerokość – ok. 5 m
wysokość – ok. 6 m
Autor noty katalogowej
Paulina Kluz
Domena Publiczna

Dzieje zabytku

Ołtarz główny mógł zostać wykonany przez Antoniego i Ignacego Korneckich lub tylko przez jednego z nich w czwartej ćwierci XVIII wieku. W trzeciej ćwierci XIX wieku w ołtarzu umieszczono nowe obrazy, w większości autorstwa Wojciecha Eljasza i być może dobudowano wówczas bramki z siedemnastowiecznymi figurami. Ołtarz główny pod wezwaniem św. Marcina, drewniany z murowaną mensą, polichromowany w kolorze seledynowym, ze złoconymi rzeźbami oraz czterema obrazami (św. Marcina, Matki Boskiej Różańcowej, Matki Boskiej Niepokalanej i św. Józefa) został wymieniony w inwentarzu kościoła sporządzonym w 1883 roku. Na przełomie XIX i XX wieku w niszy ołtarza umieszczono figurę Matki Boskiej z Lourdes. W latach 1969-1970 struktura przeszła konserwację wykonaną przez Karola Pustelnika. Przywrócono wówczas pierwotną, seledynową kolorystykę.

Opis

Nastawa ołtarzowa architektoniczna, jednoosiowa, jednokondygnacyjna ze zwieńczeniem, na cokole z czterema prostopadłościennymi postumentami wydzielonymi po bokach, z bramkami. Ołtarz drewniany, prostopadłościenny, z kamienną mensą z portatylem. Antependium drewniane obite miedzianą blachą, w formie leżącego prostokąta, ujętego profilowaną ramą, podzielone na dziesięć pól pasami z ornamentem geometrycznym, oraz aplikami w formie rautów na ich skrzyżowaniu. W środkowym polu monogram Marii oraz dwie apliki z orłem i pogonią u spodu.
Retabulum flankowane ustawionymi schodkowo i zwróconymi na zewnątrz dwiema parami korynckich kolumn, umieszczonych na tle pilastrów oraz zewnętrzną parą pilastrów dekorowanych kwiatowymi zwisami. Podpory stoją na cokołach, podtrzymują wyłamane belkowanie, przerwane nad polem środkowym, oraz fragmenty przerwanego, falistego przyczółka z siedzącymi na obłokach puttami. W polu środkowym wnęka w formie stojącego prostokąta zamkniętego łukiem półkolistym nadwieszonym z uskokiem w profilowanej ramie, z obrazem św. Marcina. Pole środkowe zamknięte gzymsem przyjmującym kształt łuku odcinkowego nadwieszonego z rokokowym kartuszem z napisem "AVE / MARIA / GRATIA PLENA / LUC. 1.28" oraz z podwieszonymi dwiema różanymi gałązkami. Obraz flankowany dwoma zwisami na wstędze utworzonymi z kwiatów. Kondygnacja ujęta ażurowymi uszami utworzonymi z rocaille'u, kratki i kwiatów. Zwieńczenie w formie zbliżonej po stojącego prostokąta o wklęsłych bokach ujętych spływami wolutowymi z rocaille'm, zamkniętego gzymsem przyjmującym kształt łuku półkolistego nadwieszonego z uskokiem, wyłamanego przy krawędziach, zwieńczonego anthemionem. W polu obraz św. Józefa z Dzieciątkiem w formie zbliżonej do trapezu o wklęsłych bokach i wypukłych podstawach, w ramie. Ujęty z trzech stron wicią roślinną. Bramki na wysokości cokołu nastawy, w formie półkolistych, profilowanych arkad podtrzymywanych na pilastrach o kanelowanych trzonach. Arkady zwieńczone cokołami, na których ustawione są figury św. Wojciecha i św. Stanisława. Struktura polichromowana w kolorze seledynowym, ze złoconymi kolumnami, profilami i ornamentyką.


Zarys problematyki artystycznej

Ołtarz główny w kościele w Biskupicach wykazuje duże podobieństwa do typów struktur architektonicznych wykonywanych w warsztacie Korneckich, które wyróżniają się na tle dzieł tworzonych w tym samym czasie w Małopolsce. Typ ołtarza ze schodkowym układem podpór podtrzymujących belkowanie pojawił się w pierwszej realizacji warsztatu, w Gdowie oraz później w kościele św. Sebastiana w Wieliczce (1759). Bracia, Antoni i Ignacy Korneccy w innej swojej realizacji wykonanej po rozwiązaniu warsztatu, a wiec w Trzemeśni, zastosowali podobnie jak w Biskupicach bardzo rozbudowaną architektonicznie pierwszą kondygnację z monumentalnym belkowaniem i przyczółkiem w połączeniu z proporcjonalnie zbyt małym zwieńczeniem. Ołtarz pod względem architektury wykazuje duże podobieństwa do struktur tworzonych w warsztacie rodzinnym i później przez dwóch braci Korneckich, zatem można zasugerować im jego wykonanie. Bramki razem z siedemnastowiecznymi figurami mogły być dobudowane do ołtarza później, w XIX wieku (przed 1883). Ornamentyka dekorująca strukturę skupiona jest głównie na rocaille'u w połączeniu z kwiatowymi zwisami, jakkolwiek w nieco stylizowanej wersji, która nadal występowała w ostatniej ćwierci XVIII wieku.

Stan zachowania / Prace konserwatorskie

Zabrudzenia, ubytki w strukturze polichromii. W latach 1969-1970 Karol Pustelnik wykonał odczyszczenie ołtarza, dezynsekcję, impregnację drewna, przywrócenie pierwotnego kolorytu, uzupełnienie snycerki i uzupełnienie złoceń.

Streszczenie

Ołtarz główny mógł zostać wykonany przez Antoniego i Ignacego Korneckich w czwartej ćwierci XVIII wieku, lub tylko przez jednego z nich. W trzeciej ćwierci XIX wieku w ołtarzu umieszczono nowe obrazy, w większości autorstwa Wojciecha Eljasza i być może dobudowano wówczas bramki z siedemnastowiecznymi figurami. Ołtarz główny w kościele w Biskupicach wykazuje duże podobieństwa do typów struktur architektonicznych ze schodkowym układem podpór podtrzymujących belkowanie wykonywanych w warsztacie Korneckich, które wyróżniają się na tle dzieł tworzonych w tym samym czasie w Małopolsce.

Bibliografia

"Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. 1: Województwo krakowskie", Warszawa 1953
"Zabytki sztuki w Polsce. Małopolska", Warszawa 2016

Jak cytować?

Paulina Kluz, "Ołtarz główny", [w:] "Sakralne Dziedzictwo Małopolski", 2024, źródło:  https://sdm.upjp2.edu.pl/dziela/oltarz-glowny-85

Uwaga. Używamy ciasteczek. Korzystanie ze strony sdm.upjp2.edu.pl oznacza, że zgadzasz się na ich używanie. Więcej informacji znajdziesz w zakładce Polityka prywatności