Ołtarz główny

Dzieje zabytku

Inicjatorem budowy nowego ołtarza w kościele w Chrzanowie był ksiądz Ludwik Bober. W kronice parafialnej odnotowano: „Dotychczasowy Ołtarz Wielki w kościele parafialnym w Chrzanowie domagał się ze względu na chwałę Bożą i ze względu na dziwaczną strukturę swoją bez najmniejszego smaku estetycznego i stylu koniecznej zmiany, zwłaszcza wobec reszty ołtarzy, które aczkolwiek również nie bardzo szczęśliwie, w każdym jednak razie jednak o wiele lepiej się przedstawiały niż ołtarz wielki to serce świątyni katolickiej”. Rozpoczęto zbiórkę funduszy. Projekt wykonał technik z Krakowa Franciszek Cukrowicz. W strukturę miał włączyć pozyskane z krakowskiego kościoła Karmelitanek bosych rzeźby. W 1880 roku księdza Bobera przeniesiono do bazyliki Mariackiej w Krakowie. Jego miejsce zajął ksiądz Władysław Głębodzki. Nowy proboszcz powierzył prace inżynierowi w Radzie Powiatowej w Chrzanowie Franciszkowi Urbańczykowi, który wykonał nowy projekt; jego wynagrodzenie wyniosło 50 florenów reńskich. Budowę ołtarza rozpoczęto w 1882 roku. Prace stolarskie wykonał stolarz Piotr Wędzicha, malarskie Edward Czernichowski, a pozłotnicze Romuald Łapczyński, Józef Hattof i Stanisław Bernadzikiewicz z Krakowa. Kamienną mensę wykuł kamieniarz Trembecki. W nowej strukturze wykorzystano część ornamentów z poprzedniego ołtarza, w tym motywy akantowe, muszle w niszach i kapitele pilastrów. Wykonano również dwa klęczące anioły przy tabernakulum (niezachowane). W ołtarz wkomponowano obraz św. Mikołaja. Na zasuwie znalazł się obraz z przedstawieniem Matki Boskiej. Płaskorzeźbione antepedium wykonał współcześnie Teodor Stasiak. Kompleksową konserwację przeprowadziły Kinga Kuzemczyk i Danuta Prząda w 2003 roku.

Opis

Ołtarz kamienny, prostopadłościenny z kamienną mensą, ustawiony na dwustopniowej podstawie. Antepedium flankowane pilastrami o kanelowanych trzonach; w polu płaskorzeźba z przedstawieniem Ostatniej Wieczerzy, ujęta ramą. Tabernakulum w formie drewnianej skrzynki obitej złoconą blachą. Ścianka frontowa flankowana parą kolumienek o kapitelach jońskich i kanelowanych trzonach, na cokołach, dźwigających pełne belkowanie opasujące tabernakulum z trzech stron. Drzwiczki ujęte karbowaną ramą, w formie stojącego prostokąta, w którego polu na fakturowanym tle odlane przedstawienia zbóż i winnego grona, flankujące aplikowane pośrodku chrysmon z literami alfa i omega. Tron wystawienia w formie profilowanego cokołu ustawionego na tabernakulum.
Nastawa architektoniczna, trójosiowa, jednokondygnacyjna. Bramki na osiach bocznych w partii cokołowej w formie aediculi, zwieńczonej kluczem; całość zamknięta gzymsem; drzwiczki dwuskrzydłowe. Oś środkowa najwyższa, na cokole, ujęta parą pilastrów i stojących przed nimi kolumn o kapitelach kompozytowych i kanelowanych trzonach dźwigających pełne belkowanie wyłamane na ich osi oraz przerwany półokrągły przyczółek. Osie boczne flankowane z zewnątrz filarami dźwigającymi niepełny gzyms przechodzący przez całą ich szerokość, wyłamany na ich linii.
Przyłucza arkad bramek dekorowane akantem. W predelli płyciny o geometrycznym wykroju. W polu środkowym obraz „Najświętsze Serce Jezusa” w ramie dekorowanej, malowanej na złoto wicią roślinną. Płyciny w filarach flankujących z zewnątrz ołtarz wypełnione malowanymi kampanulami. W polach osi bocznych nisze na figury św. Anny i św. Joachima. Na skrajnych filarach ołtarza cokoły z figurami aniołów. Na architrawie nad obrazem kartusz z monogramem IHS; fryz wypełniony płycinami: na osi kolumn z rozetami, nad polem stylizowanym akantem z muszlą. Na przerwanym przyczółku leżąca para aniołów, pośrodku belkowania cokół z figurą króla Dawida.
Struktura polichromowana w kolorze złamanej bieli, płyciny i pola w kolorze czerwonym, kolumny, ornamentyka i profile złocone.

Zarys problematyki artystycznej

Ołtarz główny został w kościele parafialnym w Chrzanowie jest dziełem o prostych formach, łączących motywy klasycyzujące z neobarokowymi. Twórcą jego projektu był powiatowy budowniczy Franciszek Urbańczyk, projektant m.in domu własnego w Chrzanowie (siedziba Muzeum Miejskiego). Figury z drugiej ćwierci XVIII wieku pochodzą z kościoła Karmelitanek bosych w Krakowie.

Stan zachowania / Prace konserwatorskie

Dobry.

Streszczenie

Ołtarz główny wybudowany w 1882 roku według projektu Franciszka Urbańczyka, budowniczego powiatowego w Chrzanowie i przy udziale stolarza Piotra Wędzicha i malarza Romualda Łapczyńskiego. Figury z drugiej ćwierci XVIII wieku pochodzą z kościoła Karmelitanek bosych w Krakowie.

Bibliografia