ołtarz główny,

Województwo
MAŁOPOLSKIE
Powiat
wadowicki
Gmina
Andrychów
Miejscowość
Andrychów
Metropolia
Krakowska
Diecezja
Bielsko-Żywiecka
Parafia
Św. Macieja Apostoła
Miejsce przechowywania
prezbiterium kościoła
Identyfikator
DZIELO/24238
Kategoria
ołtarz
Ilość
1
Czas powstania
pierwsza połowa XIX wieku
Miejsce (państwo, miasto, region geograficzny)
Małopolska
Technika i materiał
drewno, techniki snycerskie i stolarskie, polichromowanie, złocenie
Autor noty katalogowej
ks. Szymon Tracz
Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne 4.0

Dzieje zabytku

Ołtarz główny powstał na początku XIX wieku.

Opis

Nastawa ołtarzowa uzyskała charakter jednoosiowej, jednokondygnacyjnej przestrzennej struktury architektonicznej ze zwieńczeniem. Drewniany stipes ołtarzowy przyjął kształt zwężającego się ku dołowi sarkofagu wspierającego mensę, ustawionego na marmurowym podeście o dwu stopniach. Na mensie na osi ustawiono prostopadłościenne tabernakulum na rzucie trapezu, ujęte po bokach spływami wolutowym podtrzymującymi proste belkowanie wyłamane na osi podpór. Drzwiczki do tabernakulum uzyskały kształt stojącego prostokąta zamkniętego u góry łukiem nadwieszonym z uskokiem. W ich polu ukazano kielich z hostią. Retabulum wykonano na rzucie dwóch koncentrycznych półkoli. Pierwsze, tworzy przyścienna struktura flankowana dwoma esowatymi splotami wolutowymi podtrzymującymi architraw z belkowaniem zdobionym fryzem kostkowym, podtrzymującym w osiach skrajnych dwa wolutowe postumenty przechodzące w zwieńczenie. Zwieńczenie utworzono z płyciny w kształcie leżącego prostokąta o wklęsłych bokach zwieńczone gzymsem koronującym wygiętym w formie nadwieszonego łuku odcinkowego. W polu zwieńczenia umieszczono płaskorzeźbiony kartusz z monogramem maryjnym w czerwonym polu flankowany przez dwa uskrzydlone aniołki. Drugie półkole uzyskano z wysunięcia przed lico nastawy dwóch kolumn wspartych na wysokich, dwupoziomowych postumentach oraz flankujących główne pole obrazowe kondygnacji dwóch pilastrów podtrzymujących półkoliście wygięty architraw z belkowaniem, na końcach którego umieszczono przerwane wolutowe przyczółki faliste z siedzącymi na nich dwoma aniołami podtrzymującymi zawieszoną na osi monumentalną koronę zamknietą. Kolumny i pilastry o korynckich kapitelach i głowicach w dwóch trzecich od góry są kanelowane, a niżej gładkie i zdobione wstęgami z zawieszonymi zwisami owocowymi. Podtrzymujące kolumny postumenty ozdobiono niebieskimi, prostokątnymi płycinami u góry zamkniętymi półkoliście, a u dołu wklęsłymi. Po osiach zewnętrznych do postumentów przylegają konsole zdobione akantowymi wolutami, na których ustawiono figury św. Wojciech i św. Stanisława. Architraw drugiego półkola ozdobiono rytmiczne rozmieszczonymi partiami ornamentu roślinnego, a belkowanie i przyczółki faliste fryzem kostkowym. W polu kondygnacji umieszczono pole obrazowe w formie stojącego prostokąta zamkniętego od góry łukiem odcinkowym nadwieszonym obramienionym ramą zdobioną ażurową wicią akantową. W polu znajduje się obraz Matki Boskiej z Dzieciątkiem w rzymskim typie Salus Populi Romani, a na zasuwie obraz przedstawiający wybór św. Macieja na apostoła. Strukturę ołtarza pomalowano w tonacji ciemnej kości słoniowej. Kolumny, profile oraz ornamenty zostały wyzłocone. Rzeźby św. Wojciech i św. Stanisława uzyskały naturalistyczną polichromię podobnie jak anioły podtrzymujące koronę.

Zarys problematyki artystycznej

Struktura ołtarza głównego w Andrychowie oparta na rzucie owalu inspirowana była rozwiązaniem zastosowanym przez Mathiasa Steina na początku XVIII wieku w ołtarzu głównym kościoła opackiego w Klosterneuburg, według którego wykonano także retabulum ołtarza głównego w kościele Mariackim w Toruniu, a który był także inspiracją dla osiemnastowiecznej nastawy ołtarza głównego w sanktuarium Matki Boskiej Frydeckiej we Frydku, czy też nieistniejącej już dziś nastawy ołtarza głównego autorstwa Jana Frirdla z Opawy z 1821 roku w obecnej katedrze św. Mikołaja w Bielsku-Białej.

Stan zachowania / Prace konserwatorskie

Dobry. Konserwację ołtarza przeprowadzono na początku XXI wieku.

Literatura

Geschichte der bildenden Kunst in Österreich, Bd 4, Barock, Hrgs. H. Lorenz, München-London-New York 1999, s. 540-541;
Katedra św. Mikołaja. Kościół św. Stanisława Biskupa w Bielsku-Białej, red. J. Piecheta, Blisko-Biała 1998 s. 52.

Streszczenie

Ołtarz główny w kościele św. Macieja Apostoła w Andrychowie powstał na początku XIX wieku. Jego struktura była inspirowana ołtarzem wg projektu Mathiasa Steina z początku XVIII wieku w kościele opackim w Klosterneuburg, a następnie powtórzonym w sanktuarium Matki Boskiej Frydeckiej we Frydku, a w 1821 roku w zrealizowanym, a dziś juz nie istniejącym, ołtarzu głównym w obecnie katedrze św. Mikołaj w Bielsku-Białej.

Jak cytować?

ks. Szymon Tracz, "ołtarz główny, ", [w:] "Sakralne Dziedzictwo Małopolski", 2024, źródło:  https://sdm.upjp2.edu.pl/dziela/oltarz-glowny-122

Uwaga. Używamy ciasteczek. Korzystanie ze strony sdm.upjp2.edu.pl oznacza, że zgadzasz się na ich używanie. Więcej informacji znajdziesz w zakładce Polityka prywatności