Ołtarz boczny św. Katarzyny

Dzieje zabytku

Budowę murowanego kościoła w Tenczynku, w miejscu drewnianej świątyni rozpoczęto w 1728 roku. Jednocześnie z budową kościoła powstały jego nowe ołtarze – główny i dwa boczne. Ołtarz Matki Boskiej wspomniano w inwentarzu kościoła z 1748 roku, zatem powstał przed tą datą, ale nie był wówczas jeszcze pomalowany. Ołtarza św. Katarzyny w ten inwentarz nie wpisano, ale musiał powstać niedługo po tej dacie, gdyż jest identyczny pod względem formalnym z wcześniej wspomnianym.

Opis

Retabulum architektoniczne, jednoosiowe, jednokondygnacyjne, ze zwieńczeniem, posadowione na wysokim cokole. Nastawa ujęta ukośnie ustawionymi połówkami filarów na tle pilastrów, o kapitelach kompozytowych, podtrzymujących wydatne, przełamujące się nad nimi belkowanie z impostami i zwróconymi ku przodowi naczółkami, na których uskrzydlone, nagie putta, przepasane tkaninami. Zwieńczenie o lekko wklęsłych bokach zakończone gzymsem w formie łuku nadwieszonego. W partii fryzu kartusz ujęty wolutami, z lambrekinem u dołu, z muszlą palmetową u góry. W zwieńczeniu Oko Opatrzności na tle obłoków i promienistej glorii oraz dwie uskrzydlone główki anielskie. Dekorację ornamentalną tworzą kratki regencyjne, kampanule i muszle palmetowe. W części środkowej, we wnęce prostokątnej zamkniętej łukiem nadwieszonym półkolistym, w profilowanym obramieniu obraz Św. Katarzyna w profilowanej, prostokątnej ramie, nad nią rozłożysta palmeta. Wnęka ujęta kampanulami i gałązkami palmowymi. Po bokach nastawy dwie niezidentyfikowane postacie mężczyzn, całopostaciowe, w długich, silnie drapowanych sukniach, o wyrazistych twarzach, z krótkim zarostem i lekko falującymi włosami. Polichromia imitująca marmoryzację w odcieniach jasnych brązów, czerwieni i zieleni, figury o naturalnych karnacjach, złocenia szat figur i ornamentów, srebrzenia drobnych detali ornamentalnych.

Zarys problematyki artystycznej

Cechy formalne nastawy ołtarzowej, jednoosiowej, z ukośnie ustawionymi postumentami i stojącymi na nich figurami, przerwany przyczółek oraz zwieńczenie zakończone falistym gzymsem świadczą o rozwiązaniu typowym dla Małopolski. Zbliżone formalnie są ołtarze boczne w kościele parafialnym w Niepołomicach i Zwoleniu. Nietypowy w tęczyńskich dziełach jest sposób ułożenia jakby odwróconych ku przodowi przyczółków. Interesującym elementem są również imposty obleczone liśćmi podwieszone pod belkowanie. Motyw ten wywodzi się z twórczości Baltassare Fontany (ołtarz św. Piotra w kościele św. Anny w Krakowie), a wykorzystany w szeregu dzieł na terenie Krakowa (obramienie portretu Jana Małachowskiego w klasztorze franciszkanów, ołtarz główny w kościele św. Tomasza) i historycznej Małopolski (ołtarze boczne w kościele bernardynów w Kalwarii Zebrzydowskiej). Efektowne pod względem architektury nastawy tworzył wówczas Francesco Placidi, ale przypisanie jemu tęczyńskiej nastawy nie jest możliwe bez dowodów źródłowych. Wykonawcą ołtarza mógł być Ludwik Ladislaw, mało znany, ale interesujący rzeźbiarz rodem z Opawy, autor dekoracji rzeźbiarskiej ołtarza głównego kolegiaty w Sandomierzu zaprojektowanego przez Francesca Placidiego.

Stan zachowania / Prace konserwatorskie

Dobry

Streszczenie

Retabulum ołtarzowe powstałe w latach czterdziestych XVIII wieku (po 1748 roku) należy do ciekawych dzieł późnobarokowych zapewne zaprojektowanych przez któregoś z krakowskich architektów o wysokich umiejętnościach zawodowych. Wykonawcą był zapewne Ludwik Ladisalw, rzeźbiarz z Opawy czynny w Krakowie i Małopolsce.

Bibliografia