Krucyfiks

Dzieje zabytku

Dzieje zabytku nie są znane.

Opis

Krucyfiks to przedstawienie ukrzyżowanego Jezusa. Martwe ciało Zbawiciela o wyraźnie zaznaczonej muskulaturze jest rozciągnięte i przybite trzema gwoździami do prostego krzyża. Widać na nim ślady męki: strużki krwi płynące spod grubej korony cierniowej, przebity bok oraz krwawiące rany. Głowa jest opuszczona na prawe ramię, oczy zamknięte, usta rozchylone. Ręce ma rozpostarte, stopy założone na siebie, przybite jednym gwoździem. Biodra otacza białe perizonium opadające na lewym udzie, związane z prawej strony i opadające miękką fałdą w dół. Na górnym ramieniu krzyża widnieje rozwinięty titulus z majuskułowymi literami „INRI” (Iesus Nazarenus Rex Iudaeorum).

Zarys problematyki artystycznej

Ukrzyżowanie, kulminacyjny moment Pasji, opisany przez każdą z czterech Ewangelii, stanowi najczęściej ukazywany temat w sztuce chrześcijańskiej. Nazwa krucyfiks pochodzi od łacińskiego słowa „crucifixus” i oznacza „przybity do krzyża”. Od XI wieku nacisk kładzie się na ukazanie nie triumfu, lecz cierpienia Chrystusa – zmarłego lub umierającego – w koronie cierniowej i z opuszczoną głową, również w towarzystwie innych osób świętych. Przedstawienie zredukowane, jak w przypadku tej rzeźby, wyłącznie do postaci wiszącego na krzyżu, martwego Jezusa uwypukla jego osamotnienie w czasie męki i stanowi obowiązkowe wyposażenie każdego kościoła. Skłania do refleksji nad sensem cierpienia i ofiary Jezusa, które prowadzą do odkupienia ludzkości i nad ograniczonym czasem ludzkiego życia oraz wiecznością.

Figura Ukrzyżowanego zlokalizowana w łuku tęczowym stanowi najbardziej znaczący element wyposażenia kościoła katolickiego. Historycznie rzecz ujmując krzyż znajdował się, od czasów karolińskich, w połowie długości świątyni. Wiązał się ideowo z miejscem ofiary eucharystycznej. Od XII wieku w kościołach zaczęto budować lektoria – ścianki dzielące prezbiterium przeznaczone dla duchowieństwa od nawy, w której gromadzili się wierni i w ich zwieńczeniu stawiano krzyż. Wraz z zanikiem lektoriów krzyż wyniesiono aż do łuku symbolicznie dzielącego wspomniane części budowli. Inne nazwy krzyża umieszczonego w łuku tęczowym to krucyfiks triumfalny lub tęczowy. Miał on symbolicznie pośredniczyć w rozmowie wiernych z Bogiem.
Krucyfiks z Tenczynka to rzeźba dziewiętnasto- lub dwudziestowieczna. Na ciele Chrystusa, o bardzo wyraźnie oddanej muskulaturze, uwidoczniono ślady męki.

Stan zachowania / Prace konserwatorskie

Nieznaczne zabrudzenia.

Literatura

Dziubecki Tomasz, Ikonografia Męki Chrystusa w nowożytnym malarstwie kościelnym w Polsce, Warszawa 1996, s. 74-93.
Ukrzyżowanie, Słownik Terminologiczny Sztuk Pięknych, red. Krystyna Kubalska-Sulkiewicz, Monika Bielska-Łach, Anna Manteuffel-Szarota, Warszawa 2005, s. 425-426.

Streszczenie

Umieszczona w łuku tęczowym rzeźba o nieustalonej atrybucji i dokładnym czasie powstania przedstawia ukrzyżowanego Jezusa. Nawiązuje do zapoczątkowanego w średniowieczu sposobu ukazywania martwego ciała Zbawiciela podkreślającego jego cierpienie i śmierć poprzez ukazanie ran i opuszczonej bezwładnie głowy. Nazwa krucyfiks pochodzi od łacińskiego słowa „crucifixus” i oznacza „przybity do krzyża”.

Bibliografia