Ołtarz boczny św. Aleksandra (?)

Województwo
ŚLĄSKIE
Powiat
żywiecki
Gmina
Ślemień
Miejscowość
Ślemień
Metropolia
Krakowska
Diecezja
Krakowska
Dekanat
Sucha Beskidzka
Parafia
Narodzenia św. Jana Chrzciciela
Miejsce przechowywania
nawa boczna wschodnia
Identyfikator
DZIELO/08474
Kategoria
ołtarz
Ilość
1
Czas powstania
połowa XVIII wieku
Technika i materiał
drewno, techniki stolarskie i rzeźbiarskie, polichromia, złocenie, srebrzenie
Wymiary podstawowe
szerokość – 245 cm
wysokość – 615 cm
głębokość – 93 cm
Autor noty katalogowej
Agata Felczyńska
Domena Publiczna

Dzieje zabytku

Ołtarz św. Aleksandra powstał około połowy XIX wieku. Jeszcze w 1948 roku Jerzy Szablowski opisał, że pole główne flankowały nieobecne już dziś figury św. Macieja i św. Heleny. Nie wspominał natomiast stojącego obecnie na mensie przedstawienia św. Antoniego. Jedyną zachowaną od czasów powstania ołtarza figurą jest św. Jan Nepomucen ustawiony w zwieńczeniu, na tle glorii promienistej. Szablowski wskazał również, że w ołtarzu znajdował się pierwotnie obraz św. Antoniego Padewskiego z około 1748 roku.

Opis

Nastawa ołtarzowa przyścienna, architektoniczna, jednoosiowa, jednokondygnacyjna ze zwieńczeniem, ustawiona na wysokim cokole. Mensa skrzyniowa, prostopadłościenna z portatylem w formie kamiennej płytki; ustawiona na niskim cokole, o profilu wklęsło-wypukłym, profilowana. Na niej ustawiono prostopadłościenny postument, na którym stoi figura św. Antoniego Padewskiego. Święty ukazany frontalnie, w lekkim kontrapoście. Prawą rękę unosi do góry, na lewej trzyma otwartą księgę, na której stoi Dzieciątko Jezus błogosławiące świętego. Antoni jest ubrany w habit franciszkański, Dzieciątko w białą, przepasaną sukienkę. Wysoki cokół nastawy zdobią płyciny oraz dwie plakiety dekoracyjne utworzone z liści akantu i girland kwiatowych. Nastawa ołtarzowa flankowana parą zwielokrotnionych pilastrów o stylizowanych głowicach kompozytowych, wspierających odcinki belkowania zwieńczone silnie wysuniętym, profilowanym gzymsem. W polu środkowym obraz z przedstawieniem św. Aleksandra (?) w kształcie prostokąta zamkniętego półkoliście, ujętego w ramę z uszakami w dolnych narożach i górą o profilu wklęsło-wypukłym. Powyżej ramy rząd kampanul zbiegających się do centralnie umieszczonej woluty. Zwieńczenie bogato dekorowane, wklęsło-wypukłe, ujęte po bokach taśmami o spiralnie skręconych końcach, dekorowanymi kampanulami i liśćmi. Pośrodku pełnoplastyczna figura św. Jana Nepomucena na profilowanym cokole, na tle glorii promienistej otoczonej obłokami. Ponad zwieńczeniem promienie w półokręgu. Całość struktury ołtarza drewniana, bejcowana na odcień ciemnobrązowy; detal architektoniczny pozłacany; obłoki srebrzone; figura św. Antoniego polichromowana naturalistycznie.

Zarys problematyki artystycznej

Pochodzący z połowy XIX wieku ołtarz ustawiony obecnie w lewej nawie bocznej kościoła w Ślemieniu uległ nieznacznym przekształceniom. Zniknęły ustawione wcześniej przed pilastrami rzeźby świętych i dodano figurę św. Antoniego Padewskiego. Zmieniono również obraz znajdujący się w polu głównym – pierwotnie znajdował się tam wizerunek św. Antoniego Padewskiego, dziś św. Aleksandra (?). W pierwszym wezwaniu ołtarza (św. Antoniego) można znaleźć odniesienie do wymienionego w aktach wizytacyjnych w 1748 roku „nowego” i pozłoconego ołtarza św. Antoniego Padewskiego.
Ołtarz wykonano zgodnie ze wzorem powszechnym w epoce nowożytnej, konstruując nastawę jednokondygnacyjną, z obrazem w polu środkowym pierwszej kondygnacji, flankowanym filarami, przed którymi były jeszcze do niedawna ustawione figury świętych. Szczyt ołtarza wieńczy, również powszechnie w tamtym okresie stosowana, gloria promienista, na tle której ustawiono pozłoconą rzeźbę św. Jana Nepomucena. O przynależności do nurtu neobaroku świadczą w przypadku tej nastawy przede wszystkim skośnie ustawione, zwielokrotnione pilastry, dynamicznie ukształtowane zwieńczenie wykonane z wijących się taśm, wykorzystanie ornamentu kampanulowego oraz złocona gloria promienista. Rama głównego przedstawienia powtarza kształt obramień drogi krzyżowej, łącząc oba elementy wyposażenia stylistycznie.

Stan zachowania / Prace konserwatorskie

Nieznaczne ubytki polichromii.

Streszczenie

Ołtarz św. Aleksandra ustawiony w lewej nawie kościoła w Ślemieniu powstał około połowy XIX wieku do nowo wybudowanego, murowanego kościoła. Nosi cechy stylistyczne neobaroku i opiera się na nowożytnych wzorach konstruowania nastawy. Od czasów powstania został nieznacznie przekształcony.

Bibliografia

Szablowski Jerzy, "Zabytki sztuki w Polsce. Inwentarz topograficzny, t. 3: Powiat żywiecki", Warszawa 1948
"Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. 1: Województwo krakowskie", Warszawa 1953
Augustynek Tadeusz , "Zarys dziejów parafii i kościołów w 150-lecie konsekracji kościoła parafialnego w Ślemieniu. 1860-2010", Kraków 2010

ŹRÓDŁA ARCHIWALNE

Jak cytować?

Agata Felczyńska, "Ołtarz boczny św. Aleksandra (?)", [w:] "Sakralne Dziedzictwo Małopolski", 2024, źródło:  https://sdm.upjp2.edu.pl/dziela/oltarz-boczny-sw-aleksandra

Uwaga. Używamy ciasteczek. Korzystanie ze strony sdm.upjp2.edu.pl oznacza, że zgadzasz się na ich używanie. Więcej informacji znajdziesz w zakładce Polityka prywatności