Ołtarz boczny p.w. Matki Boskiej Bolesnej lub Michała Archanioła

Dzieje zabytku

Ołtarz został ufundowany w 1860 roku przez wozaków Starych Gór i znajdował się pierwotnie przy zachodniej ścianie kaplicy Morsztynów. W 1990 roku został przeniesiony z kaplicy do nawy północnej. Na początku znajdowały się w nim trzy obrazy: Matki Boskiej Bolesnej w polu głównym, Michała Archanioła na zasuwie i św. Antoniego w zwieńczeniu.

Opis

Ołtarz przyścienny, architektoniczny, jednoosiowy, jednokondygnacjowy ze zwieńczeniem. Retabulum ustawione na wysokim cokole, przed którym stoi mensa w typie sarkofagowym. Na mensie tabernakulum w formie prostopadłościanu, którego ściana frontowa jest flankowana parą dostawionych skośnie kolumn, a tylna wolutami. Tabernakulum na cokole, na ścianie frontowej drzwi w kształcie prostokąta zamkniętego od góry łukiem nadwieszonym, z przedstawieniem wypukłorzeźbionej, silnie plastycznej sceny chrztu Chrystusa. Z prawej strony św. Jan Chrzciciel, który prawym kolanem klęczy na głazie, prawą ręką polewa wodą głowę stojącego po lewej stronie Chrystusa. Za nimi dwie postaci, powyżej gołębica Ducha Świętego. W górnych narożnikach ściany frontowej tabernakulum dwa, symetrycznie ułożone ornamenty rocaille. Główne pole właściwego retabulum flankują kolumny korynckie o trzonach dekorowanych wicią, ustawione na tle zwielokrotnionych pilastrów; podpory posadowione na ukośnie ustawionych, rozsuniętych postumentach dekorowanych kwadratowymi płycinami, dźwigają belkowanie przełamane na ich osiach, z odcinkami także ustawionymi skośnie. W prostokątnym polu głównym nastawy ołtarzowej obraz z przedstawieniem Matki Boskiej Bolesnej poniżej monogramu maryjnego uwitego ze wstęgi, w prostokątnej ramie zamkniętej od góry łukiem nadwieszonym. Górne naroża pola wypełniają płomieniste motywy rocaille przechodzące w dół w fantazyjną wić roślinną. Na fryzie belkowania umieszczono ornament roślinny z muszlami, a dolna część gzymsu ma formę pasa ażurowej dekoracji z motywów rocaille na czerwonym tle. Na środku tej dekoracji niewielki kartusz z napisem. Na rozsuniętych odcinkach belkowania, na osi kolumn, umieszczone fragmenty pękniętego półkolistego przyczółka; na nich siedzą anioły. Zwieńczenie umieszczone pomiędzy tymi odcinkami w formie ścianki o ogólnym zarysie trapezu o wklęsłych bokach. Wypełnia ją obraz z przedstawieniem św. Antoniego we wklęsło-wypukłej ramie powtarzającej zarys zwieńczenia, które od góry zamknięte jest dwoma wolutami. W miejscu ich styku, na osi, rzeźbione przedstawienie tronującego Boga Ojca pośród chmur, powyżej główek anielskich i na tle glorii promienistej. Bóg prawą rękę wznosi do góry, lewą trzyma na jabłku królewskim i przytrzymuje berło, u stóp gołębica Ducha Świętego. Struktura ołtarza malowana na kolor brązowy; profile, detale, ornamenty i kolumny złocone, postacie w partiach karnacji polichromowane naturalistycznie.

Zarys problematyki artystycznej

Ołtarz wykonano w XIX wieku, jednak jego struktura i dekoracje nawiązują ściśle do form barokowych. Wykorzystano formę wykształconą w epoce nowożytnej konstruując nastawę jednokondygnacjową, z obrazem w polu środkowym pierwszej kondygnacji i mniejszym w zwieńczeniu. Ołtarz flankują kolumny, a szczyt wieńczy gloria promienista. Ołtarz Matki Boskiej Bolesnej wykazuje wyższy poziom artystyczny, niż pozostałe retabula kontynuujące nurt barokowy w kościele św. Klemensa. Nawiązuje do form późnego baroku i wykorzystuje ornamentykę rokokową. Można go uznać za dzieło, które świadomie powraca do zarzuconych form barokowych, by dopasować się do wyposażenia kościoła, co czyniłoby go dziełem neobarokowym.

Stan zachowania / Prace konserwatorskie

Dobry.

Streszczenie

Ołtarz Matki Boskiej Bolesnej lub Michała Archanioła powstał w latach sześćdziesiątych XIX wieku. Pierwotnie był ustawiony w kaplicy Morsztynów, obecnie stoi w północnej nawie bocznej. Nawiązuje ściśle do wzorów sztuki barokowej, można go odbierać jako dzieło neostylowe lub stylowo zapóźnione.

Bibliografia