Ołtarz boczny

Województwo
MAŁOPOLSKIE
Powiat
oświęcimski
Gmina
Kęty
Miejscowość
Kęty
Metropolia
Krakowska
Diecezja
Bielsko-Żywiecka
Parafia
Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Marii Panny
Miejsce przechowywania
drugie od północny przęsło nawy głównej, po stronie wschodniej
Identyfikator
DZIELO/23874
Kategoria
ołtarz
Ilość
1
Czas powstania
między 1711 a 1715 rokiem
Miejsce (państwo, miasto, region geograficzny)
Kęty
Technika i materiał
drewno cięte, rzeźbione, polichromowane, złocone
Autor noty katalogowej
Paulina Chełmecka
Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne 4.0

Dzieje zabytku

Ołtarz został wykonany w latach 1711-1715 przez brata Modesta Gronalewicza.

Opis

Ołtarz architektoniczny, jednokondygnacyjny, jednoosiowy, ze zwieńczeniem. Ołtarz prostopadłościenny z drewnianą mensą i drewnianym antepedium artykułowanym trzema prostokątnymi płycinami. Retabulum osadzone na nieznacznie zryzalitowanym cokole, lekko wstępującym pośrodku w kolejną partię retabulum. Część środkową ołtarza ujmuje para filarów o czworobocznym przekroju, ustawionych na tle zdwojonych pilastrów, osadzonych na wysokich cokołach i podtrzymujących przerwane belkowanie ze wspartym na nim przerwanym, półkolistym przyczółkiem. Część środkowa belkowania jest wyniesiona nieco wyżej. Pole części środkowej ma kształt stojącego prostokąta zamkniętego półkolistym łukiem nadwieszonym. Osadzone na wyłamującym się pośrodku gzymsie zwieńczenie jest w postaci stojącego prostokąta wypełnionego płyciną z uszakami w narożach, zamkniętą odcinkowym łukiem nadwieszonym. Pole środkowe ma formę zbliżoną do kwadratu zamkniętego półkolistym łukiem nadwieszonym. W szczytach łuków znajduje się zwornik na którym osadzony jest niewielki, prostopadłościenny cokolik. Zwieńczenie domyka szczyt w formie przerwanego, trójkątnego, wklęsłego przyczółka osadzonego na przerwanym belkowaniu. Środkową płycinę antepedium zdobi płaskorzeźbiony i złocony motyw Oka Opatrzności Bożej wpisany w owal i ujęty parą gałązek laurowych. Boki zwieńczenia zdobi para ażurowych, ornamentalnych uszaków. W szczycie, po bokach, na przerwanym przyczółku jest para płonących wazonów, pośrodku natomiast, na cokoliku znajduje się motyw otwartej księgi z napisem: „Si / quaeris / miracula” oraz kwiaty lilii i krzyż. W polu części środkowej przedstawiono wizerunek św. Antoniego Padewskiego. W zwieńczeniu natomiast wyobrażenie św. Dydaka. Struktura retabulum utrzymana jest w kolorystyce pokostowanego drewna, partie detalu architektonicznego i ornamentyka są złocone i srebrzone.

Zarys problematyki artystycznej

Od początku kształtowania się wystroju wnętrz kościołów reformackich istotną rolę odgrywał zespół ołtarzy bocznych, niewiele jednak zachowało się informacji na temat ich pierwotnych form. Na podstawie zachowanych planów można określić, iż było ich zazwyczaj cztery lub sześć. Sytuowano je symetrycznie przy tęczy oraz przy ścianach po obydwu stronach nawy we wnękach ołtarzowych. Najprawdopodobniej ich strukturę stanowiła jedynie mensa ołtarzowa, stopień do ustawiania lichtarzy oraz ozdobne antepedium, które zmieniano w zależności od okresu liturgicznego. Powyżej mensy wieszany był obraz z patronem ołtarza, ujęty prostą ramą. Tę skromną postać ołtarzy bocznych od pierwszej połowy XVIII wieku zaczęły stopniowo zastępować retabula o strukturze architektonicznej. W ramach ustawodawstwa prowincji małopolskiej nie wypracowano konkretnego modelu czy wzorca retabulów ołtarzowych. Przepisy odnosiły się jedynie do zagadnień ogólnych i podstawowych, podkreślając, iż każdą realizację ma charakteryzować „blask najwyższego piękna i najściślejszego ubóstwa”. Efektem tego, stosunkowo prosta struktura ołtarzy pozbawiona była nadmiernej ornamentyki, polichromii a nawet kolumn stanowiących przejaw przepychu. Autorem ołtarza bocznego poświęconego św. Antoniemu Padewskiemu w kościele reformackim w Kętach jest zmarły 18 października 1733 we Lwowie brat Modest Gronalewicz, który do zakonu reformatów wstąpił 27 września 1684 w Wieliczce, gdzie 27 września 1685 złożył śluby. Wykonywał różne prace rzeźbiarskie i dekoracyjne dla kościołów w prowincji małopolskiej. Podczas pobytu w Kętach latach 1711-1715, na potrzeby miejscowej świątyni reformatów, wykonał ołtarz główny oraz trzy ołtarze boczne – Matki Boskiej Niepokalanego Poczęcia, św. Franciszka i św. Antoniego. W latach 1715-1718 działał w Jarosławiu, a w 1719-1722 w Wieliczce, gdzie pomagał przy odnowie spalonego kościoła. W latach 1724-1726 wykonał ołtarze dla kościoła w Stopnicy, następnie w okresie od 1726 do 1733 roku pracował nad wyposażeniem kościoła i klasztoru we Lwowie. Forma struktury wspomnianych trzech ołtarzy bocznych w Kętach została przez artystę powtórzona w wykonanych w latach 1715-1718 retabulach w kościele reformatów w Jarosławiu. Ciekawa jest ikonografia retabulum odnosząca się przede wszystkim do postaci św. Antoniego Padewskiego. Dekoracyjnym motywem wieńczącym strukturę ołtarza jest otwarta księga z napisem „Si quaeris miracula” („Jeśli szukasz cudów”) będącym tytułem średniowiecznego responsorium przypisywanego św. Bonawenturze, generałowi zakonu franciszkańskiego i doktorowi Kościoła. W tekście utworu zawarta jest pochwała życia i cudotwórczej działalności św. Antoniego. Do wątku łask, jakich wierni doświadczają za przyczyną świętych franciszkańskich odnosi się umieszczona w zwieńczeniu ołtarza scena z życia św. Dydaka uzdrawiającego chorych na dżumę.

Stan zachowania / Prace konserwatorskie

Stan zachowania jest dobry.

Streszczenie

Ołtarz boczny św. Antoniego Padewskiego w kościele Reformatów w Kętach został wykonany w latach 1711-1715 przez brata Modesta Gronalewicza. Wraz z ołtarzem głównym i dwoma ołtarzami bocznymi stanowi jeden z najstarszych elementów wyposażenia świątyni. Forma nastawy stanowi przykład rozwiązania typowego dla wposażeń świątyń reformackich. Szczególnie bliską analogią są struktury ołtarzy bocznych w kościele Reformatów w Jarosławiu.

Jak cytować?

Paulina Chełmecka, "Ołtarz boczny ", [w:] "Sakralne Dziedzictwo Małopolski", 2024, źródło:  https://sdm.upjp2.edu.pl/dziela/oltarz-boczny-189

Uwaga. Używamy ciasteczek. Korzystanie ze strony sdm.upjp2.edu.pl oznacza, że zgadzasz się na ich używanie. Więcej informacji znajdziesz w zakładce Polityka prywatności