Sakralne Dziedzictwo Małopolski

Dzieje zabytku

W 1757 roku przy parafii we Frydmanie założono bractwo szkaplerzne. Prawdopodobnie zatem około tego roku powstał również dwustronny obraz z wizerunkami Matki Boskiej Szkaplerznej oraz św. Michała Archanioła do feretronu. W późniejszym czasie obraz został z niego wyciągnięty, oprawiony na nowo w ramy obrazowe i zawieszony w kościele.

Opis

Obraz w formie stojącego prostokąta. Na awersie wizerunek Matki Boskiej z Dzieciątkiem. Maria ukazana w półpostaci, zwrócona w trzech czwartych w lewo, obiema rękami podtrzymuje Dzieciątko, krzyżując dłonie, z których prawa jest w geście błogosławieństwa i trzyma szkaplerz. Twarz ma owalną, o regularnych rysach, dużych, migdałowatych oczach, wąskim, długim nosie i małych ustach o pełnych wargach. Maria ubrana jest w blado czerwoną suknię, przy szyi lamowaną złotą taśmą oraz ciemnoniebieski maforion o złoconym wzorze kwiatowym i złoconą lamówką, z sześcioramienną gwiazdą na prawym ramieniu, narzucony na głowę i ramiona. Na głowie ma koronę zamkniętą dekorowaną malowanymi perłami i kamieniami szlachetnymi. Dzieciątko w pozycji siedzącej, zwrócone w trzech czwartych w prawo, z uniesioną głową, prawą rękę unosi w geście błogosławieństwa, lewą przytrzymuje przy boku czerwoną księgę. Ma pociągła twarz o pełnych policzkach, o dużych, migdałowatych oczach, wąskim nosie i małych istach; okoloną jasnobrązowymi włosami sięgającymi ramion. Ubrane jest w luźną, jasnoniebieską tunikę o białym wzorze roślinnym, na stopach ma sandały, na głowie koronę zamkniętą dekorowaną malowanymi perłami i kamieniami. Wokół głów obojga nimby zamknięte oraz gloria promieniska naokoło Marii. Postacie ukazane na cieniowanym szaro-zielonym tle.
Na rewersie przedstawienie św. Michała Archanioła depczącego szatana, pośród obłoków. Archanioł ukazany frontalnie, lewą nogą stoi na szatanie, w prawej uniesionej ręce trzyma płomienisty miecz, w lewej, opuszczonej wagę, na której szalach siedzą diabeł i modląca się postać. Twarz ma owalną, o dużych, okrągłych oczach, wąskim nosie i pełnych ustach. Ubrany jest w krótką, białą tunikę, napierśnik z piórami przy brzegach, na głowie ma hełm z czerwonym pióropuszem, na nogach wysokie sandały, przez lewe ramię ma przerzucony granatowy płaszcz, zwinięty spiralnie po prawej stronie postaci. Skrzydła ma niewielkie, szaro-niebieskie, rozłożone na boki. Diabeł ukazany jako czerwony półczłowiek, półwąż, z rozłożonymi skrzydłami, w pozycji leżącej. W dolnej części obrazu ukazane płomienie piekielne, powyżej szare obłoki ujmujące postacie, pozostałą część tła wypełnia rozświetlone na żółto niebo. Obraz ujęty profilowaną, polichromowaną na czarno i złoconą ramą.

Zarys problematyki artystycznej

Obraz Matki Boskiej Szkaplerznej na awersie wzorowany jest na cudownej ikonie Salus Populi Romani znajdującej się w bazylice Santa Maria Maggiore w Rzymie (tzw. Śnieżnej). Do Rzeczypospolitej pierwszy wizerunek Matki Boskiej Śnieżnej sprowadzono w 1584 roku do świątyni jezuitów w Jarosławiu. Na przełomie XVI i XVII wieku, jak i później powstało wiele obrazów malowanych według rzymskiego wzoru. Brackie wizerunki często powtarzały wzór Matki Boskiej Śnieżnej z charakterystycznie splecionymi dłońmi, z domalowanym do nich dwustronnym brackim szkaplerzem, jak na omawianym obrazie. W ten sposób podkreślano związek wizerunku maryjnego z kultem szkaplerza. Na rewersie omawianego dzieła ukazany jest św. Michał Archanioł. Był on wodzem chórów anielskich i podczas buntu aniołów pierwszy ruszył do walki i zwyciężył ich przywódcę, Lucyfera. W ikonografii przedstawiany jest zatem w stroju żołnierza z diabłem u swych stóp oraz z mieczem lub włócznią w ręku. Michał Archanioł był również aniołem sądu i kar Bożych, dlatego ukazywany jest z wagą, na której mierzył dobre i złe uczynki, np. w scenach Sądu Ostatecznego.
Według Andrzej Skorupy oba wizerunki z Frydmana są dziełem Jana Nepomucena Kawalskiego. Autor ten powołał się na podobieństwo obrazu św. Michała Archanioła z Frydmana do sygnowanego przez tego malarza dzieła o tym samym temacie w niedzickim Nadzamczu (1802) oraz przypisywanego mu obrazu w Trybszu. Prócz wspólnego tematu, a wiec św. Michała Archanioła pokonującego Lucyfera oraz zbliżonej kompozycji, dzieła te różnią się znacznie od siebie pod względem stylowym i w sposobie malowania postaci. Omawiany obraz z Frydmana powstał również znacznie wcześniej niż dotychczas sądzono, bo około 1757 roku, dlatego nie mógł być dziełem Jana Nepomucena Kawalskiego. Wizerunek św. Michała Archanioła z Frydmana namalowany został w oparciu o najczęściej kopiowany obraz tego świętego, mianowicie dzieło Guida Reniego z 1636 roku (w rzymskim kościele Santa Maria della Concezione), które powielane było w grafice reprodukcyjnej na szeroką skalę, a które cieszyło się ogromną popularnością i zyskało niezliczoną ilość kopii, powtórzeń, a także trawestacji. Podobnie obraz z Frydmana powtarza kompozycję rzymskiego dzieła, a najpewniej jakiejś jego przetworzonej wersji (z wagą, w hełmie). Malowany jest w sposób bardzo uproszczony, indywidualny i dość niewprawny, co świadczy o słabych umiejętnościach warsztatowych jego twórcy.

Stan zachowania / Prace konserwatorskie

Dobry. Widoczne naprawy.

Streszczenie

W 1757 roku przy parafii we Frydmanie założono bractwo szkaplerzne. Prawdopodobnie zatem około tego roku powstał również dwustronny obraz z wizerunkami Matki Boskiej Szkaplerznej oraz św. Michała Archanioła do feretronu. W późniejszym czasie obraz został z niego wyciągnięty, oprawiony na nowo w ramy obrazowe. Obraz Matki Boskiej Szkaplerznej na awersie wzorowany jest na cudownej ikonie Salus Populi Romani znajdującej się w bazylice Santa Maria Maggiore w Rzymie (tzw. Śnieżnej). Obraz na rewersie stanowi daleką pochodną rzymskiego obrazu „Św. Michał Archanioł” Guida Reniego.