Matka Boska Jawiszowicka

Województwo
MAŁOPOLSKIE
Powiat
oświęcimski
Gmina
Brzeszcze
Miejscowość
Jawiszowice
Metropolia
Krakowska
Diecezja
Bielsko-Żywiecka
Dekanat
Osiek
Parafia
Św. Marcina
Miejsce przechowywania
ołtarz główny
Identyfikator
DZIELO/13176
Kategoria
obraz
Czas powstania
1884 rok
Miejsce (państwo, miasto, region geograficzny)
Małopolska
Technika i materiał
olej na desce, drewno rzeźbione, złocone
Wymiary szczegółowe
Wysokość bez ramy – 108 cm
Autor noty katalogowej
ks. Szymon Tracz
Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne 4.0

Dzieje zabytku

Obraz Matki Boskiej Jawiszowickiej (Śnieżnej) zastąpił wzmiankowany w wizytacji biskupiej z roku 1747 wizerunek Matki Boskiej Częstochowskiej. Stało się to zapewne w roku 1884, kiedy dokonano modernizacji ołtarza z około roku 1700, wzbogacając go o rzeźbione figury świętych Piotra i Pawła oraz świętych Wojciecha i Stanisław, a także o obraz Wniebowzięcia NMP w zwieńczeniu.

Opis

Obraz Matki Boskiej Jawiszowickiej ma formę stojącego prostokąta zamkniętego trzema bokami z ośmioboku. Widoczne spod sukienki wotywnej twarze, ręce i nóżki Dzieciątka malowane są na desce, resztę przykrywa złocona i rzeźbiona drewniana sukienka. Obraz przedstawia w półpostaci Matkę Boską zwróconą nieznacznie w trzech czwartych w lewo, trzymającą na lewym ramieniu Dzieciątko. Maria małego Jezusa podtrzymuje obiema, skrzyżowanymi rękami. Równocześnie w lewej dłoni trzyma płaskorzeźbione berło, będące elementem sukienki wotywnej, a w prawej podobnie zaaranżowaną chustkę. Jej twarz jest pociągła o delikatnych, łagodnych rysach, z prostym nosem i pełnych ustach, o jasnej karnacji modelowanej miękkim światłocieniem. Na głowie ma lamowany maforion opadający na ramiona i odsłaniający spodnią suknię. Maforion zdobiony jest płaskorzeźbionymi różyczkami na łodyżce z podwójnymi listkami. Dzieciątko jest zwrócone trzy czwarte w prawo, lewą ręka podtrzymuje przy boku księgę Ewangelii. Natomiast nieznacznie usztywnioną i wyciągniętą przed siebie prawą rękę unosi w geście błogosławieństwa. Jezus ma okrągłą twarz o jasnej karnacji, pełnych ustach i rumianych policzkach, okoloną jasnobrązowymi, krótkimi włosami. Ubrany jest w tunikę o wzorze w drobne kwiatki z lamówką. Na głowach obojga widoczne są korony zamknięte, wokół nich nimby i wieńce z gwiazd. Postacie ukazane zostały na jednolitym, czerwonym tle. Pod szyją Matki Boskiej wisi przytwierdzony do sukienki wotywnej sznur korali.

Zarys problematyki artystycznej

Wizerunek Matki Boskiej Jawiszowickiej wzorowany jest na rzymskim obrazie Matki Boskiej Śnieżnej – Salus Populi Romani (117x79 cm) z VI wieku przechowywany w Cappella Paolina w Bazylice Santa Maria Maggiore. Obraz czczony jest w Wiecznym Mieście od VIII wieku. Kult Matki Boskiej Śnieżnej w sposób szczególny został rozpropagowany na obszarze Rzeczypospolitej Obojga Narodów po Soborze Trydenckim (1545-1563). W Polsce na mocy postanowień synodów biskupich można było malować obrazy Matki Boskiej z Dzieciątkiem, wzorując się albo na obrazie częstochowskim albo rzymskim Matki Boskiej Śnieżnej. Typ tego wizerunku był wykorzystywany najczęściej do przedstawień Matki Boskiej Różańcowej lub Matki Boskiej Szkaplerznej. Szczególnymi propagatorami rzymskiego pierwowzoru byli jezuici. Kopie rzymskiego obrazu powstawały przede wszystkim w oparciu o grafiki np. powstałe w flamandzkim warsztacie rodziny Wierixów – ojca Antoniego i jego trzech synów: Jana (ok. 1549 – po 1615), Antoniego (1552-1624) i Hieronima (ok. 1553-1619). W tym typie namalowano bardzo wiele wizerunków maryjnych, które do dziś cieszą się wielkim kultem, np. Matka Boska Świętolipska, Matka Boska Leżańska, Matka Boska z klasztoru Karmelitów w Czernej pod Krakowem lub też łaskami słynący wizerunek Matki Boskiej Różańcowej w kościele Dominikanów w Krakowie. Wiele tego rodzaju obrazów powstało na kresach wschodnich dawnej Rzeczypospolitej. Wydaje się, że genezę obrazu w Jawiszowicach można wiązać albo bezpośrednio z inspiracją rzymską, albo też, z którymś z obrazów tego typu, cieszącego się estymą wiernych, znajdujących się w niedalekim sąsiedztwie. Np. dziewiętnastowieczna wersja tego samego obrazu, będąca kopią Matki Boskiej Różańcowej od krakowskich dominikanów, znajduje się na zasuwie ołtarza głównego w kościele parafialnym w Głębowicach koło Oświęcimia, co identyfikuje napis umieszczony u spodu wizerunku: „N[AJŚWIĘTSZA] M[ARIA] PANNA RÓŻAŃCOWA. Według obrazu cudami słynącego w kościele xx. Dominikanów w Krakowie poświęconego przez Klemensa VIII Papieża a przywiezionego przez Kard[ynała]. Bernarda Maciejowskiego Bisk[upa]. Krak[owskiego]. Dobrodziejom spalonego kościoła S[więtej]. Trójcy R[oku] P[ańskiego] 1850. Pamiątka R[oku] P[ańskiego] 1862. malowany R[oku] P[ańskiego] 1866” .

Stan zachowania / Prace konserwatorskie

Dobry

Literatura

Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. 1, Województwo krakowskie, red. J. Szablowski, Warszawa 1953, s. 14;
P. Skubiszewski, Sztuka Europy łacińskiej od VI do IX wieku, Lublin 2001, s. 48;
H. Belting, Obraz i kult. Historia obrazu przed epoką sztuki, Gdańsk 2010, s. 79-86;
I. Platowska-Sapetowa, Obraz Matki Boskiej Śnieżnej Królowej Rodzin z Kolegiaty w Jarosławiu, Jarosław-Łańcut 2012, s. 35-51;
R. Kalinowski, Ecclesia Sancti Martini Jawiszowice, Kraków 2017, s. 83.

Streszczenie

Wizerunek Matki Boskiej Jawiszowickiej wzorowany jest na rzymskim obrazie Matki Boskiej Śnieżnej – Salus Populi Romani. Malowany na desce obraz, dekorowany drewnianą, złoconą sukienką wotywną powstał w 1884 roku. Wizerunek stanowi świadectwo żywego kultu rzymskiego pierwowzoru na ziemiach polskich.

ŹRÓDŁA ARCHIWALNE

AV 35 k. 115

Jak cytować?

ks. Szymon Tracz, "Matka Boska Jawiszowicka", [w:] "Sakralne Dziedzictwo Małopolski", 2024, źródło:  https://sdm.upjp2.edu.pl/dziela/matka-boska-jawiszowicka

Uwaga. Używamy ciasteczek. Korzystanie ze strony sdm.upjp2.edu.pl oznacza, że zgadzasz się na ich używanie. Więcej informacji znajdziesz w zakładce Polityka prywatności