Matka Boska Bolesna

Dzieje zabytku

Dzieje figury Marii nie są znane. Prawdopodobnie, wraz z ustawioną po przeciwnej stronie figurą św. Jana Ewangelisty, była umieszczona w belce tęczowej lub w jednym z ołtarzy gotyckiego kościoła św. Klemensa. W 1858 roku obie rzeźby zostały włączone w strukturę neogotyckiego ołtarza Ukrzyżowania. Nie wiadomo kiedy figura Marii została jednolicie pozłocona. W XXI wieku, podczas konserwacji, rzeźbie przywrócono oryginalne kolory, które zachowały się pod pozłotą.

Opis

Rzeźba pełna, na cokole. Maria przedstawiona w całej postaci, w pozycji stojącej w ujęciu frontalnym. Ręce składa do modlitwy, głowę ma pochyloną na lewe ramię, spogląda w dół. Na jej łagodnej twarzy maluje się smutek, spod uniesionych brwi spoglądają duże, szare oczy o zewnętrznych kącikach skierowany w dół, nos mały, usta drobne, czerwone; na policzkach rumieńce.
Maria jest ubrana w długą, czerwoną suknię. Głowę okrywa biały welon, a dekolt tego samego koloru podwika. Na suknię ma narzucony niebieski płaszcz z zielonym podbiciem, który układa się w gęste, głębokie fałdy i wywija w formę kołnierza, wokół dłoni oraz tworzy małą rozetkę przy prawej stopie. Spod sukni wystają szpiczaste pantofelki. Polichromia w partiach ciała naturalistyczna.

Zarys problematyki artystycznej

Prostota przedstawienia, gest złożenia rąk, opuszczona głowa, smutny wyraz twarzy wyrażają cierpienie i żałość oraz pozwalają zaliczyć rzeźbę do typu ikonograficznego Matki Boskiej Bolesnej. Przedstawienie takie ideowo złączone było z duchem pobożności późnego średniowiecza. Wizerunek Marii, doświadczonej w życiu przez boleści przeżywane podczas kolejnych wydarzeń ewangelicznych i w końcu współcierpiącej z Jezusem na Golgocie, uosabiał poddanie się woli Bożej i miał zarazem być wzorem do naśladowania. Matka Boska pełniła rolę opiekuni i orędowniczki cierpiących wiernych.
Kult Matki Boskiej Bolesnej rozwijał się od pierwszych wieków chrześcijaństwa, a dzięki kaznodziejom zakonu franciszkanów i serwitów znacząco przybrał na sile w XIII wieku. Dużą rolę odegrały również cudowne wizerunki, figury i obrazy z Chełmna, Krakowa, Warszawy, Staniątek czy Jarosławia.
Po względem stylistyki, figura Marii jest spójna z umieszczoną w tym samym ołtarzu rzeźbą św. Jana. Łączy je podobny sposób drapowania szat w gęste, obszerne fałdy, zawijające się półkoliście przy dłoniach, z wywinięciami w formie rozetek. Twarze obu postaci mają wyraziste rysy, które kojarzą się jednoznacznie ze sposobem, w jaki przedstawiał je autor ołtarza mariackiego – Wit Stwosz. Można zatem przypuszczać, że rzeźba pochodzi z regionu Małopolski i powstała pod wpływem dzieł stwoszowskich. Andrzej Gaczoł podsumował, iż małe głowy obu postaci, dobrze opracowane rysy twarzy i przeciwstawiające się temu silnie drapowane szaty, które cechuje wysoki poziom wykonania, ale które układają się w drobne, bardzo dekoracyjnie traktowane, łamane fałdy obrazują zderzenie cech późnogotyckiego manieryzmu oraz nadchodzącego renesansu. Omawianą rzeźbę można próbować łączyć z którymś gotyckim ołtarzem, jednak opracowanie jej ze wszystkich stron wskazuje raczej, że miała być ustawiona w łuku tęczowym, jako jedna z figur grupy Ukrzyżowania.

Stan zachowania / Prace konserwatorskie

Rzeźba w momencie powstania była polichromowana, potem została jednolicie pozłocona. Warstwę złota zdjęto podczas konserwacji w XXI wieku, przywracając oryginalne kolory, które zachowały się pod pozłotą. Dłonie zostały przerzeźbione, zastąpiły wymienione już wcześniej.

Streszczenie

Rzeźba Marii jest spójna stylistycznie z towarzyszącą jej figurą św. Jana Ewangelisty. Obie powstały w warsztacie małopolskim w końcu XV lub na początku XVI wieku. Sposób kształtowania twarzy oraz ułożenie szat nawiązują do dzieł Wita Stwosza, autora ołtarza mariackiego. Opracowanie ze wszystkich stron wskazuje, że została ona najpewniej wykonana jako jedna z figur grupy Ukrzyżowania i przeznaczona do umieszczenia na belce tęczowej gotyckiego kościoła.

Bibliografia