Krucyfiks

Województwo
MAŁOPOLSKIE
Powiat
oświęcimski
Gmina
Kęty
Miejscowość
Kęty
Metropolia
Krakowska
Diecezja
Bielsko-Żywiecka
Parafia
Św. Małgorzaty i św. Katarzyny
Miejsce przechowywania
łuk tęczowy
Identyfikator
DZIELO/24222
Kategoria
rzeźba
Ilość
1
Czas powstania
pierwsza połowa XVIII wieku
Technika i materiał
drewno cięte, rzeźbione, polichromowane, złocone, srebrzone
Autor noty katalogowej
Paulina Chełmecka
Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne-Bez utworów zależnych 3.0 Polska

Dzieje zabytku

Krucyfiks tęczowy w kościele św. Jana Kantego w Kętach powstał zapewne, podobnie jak większość wyposażenia kościoła, w pierwszej połowie XVIII wieku.

Opis

Grupę Ukrzyżowania, usytuowaną w obrębie ściany tęczowej, stanowi sylwetka Jezusa Ukrzyżowanego znajdująca się w górnej partii łuku tęczowego oraz dwie figury asystencyjne, Matki Boskiej i św. Jana Ewangelisty, u jego nasady. Przybitą trzema gwoźdźmi do drewnianego krzyża, pełnoplastyczną figurę Jezusa ukazano w typie Cristo morte. Zwrócona w prawo głowa wsparta jest na ramieniu. Pociągłą twarz charakteryzuje długi, prosty nos oraz krótki, ciemnobrązowy, dwudzielny zarost. Falowane pukle długich włosów opadają na plecy i klatkę piersiową. Ramiona ukształtowane są w głębokim zwisie w kształcie litery „U”. Sylwetkę Jezusa cechuje wydatna muskulatura ciała i sino-blady odcień karnacji. Anatomię torsu podkreśla wyrazista linia żeber. Biodra osłania przewiązane srebrzonym sznurem z prawej strony krótkie, złocone perizonium, z długim zwisem na prawym boku. Lekko ugięte w kolanach nogi przybite są jednym gwoździem. Głowę Jezusa wieńczy korona cierniowa, w prawym boku widoczna jest brocząca krwią rana. Na skroniach, nadgarstkach i stopach są drobne strugi krwi. W górnej partii krzyża biały titulus w formie zwoju, ze złoconym napisem „INRI”. Pod stopami Jezusa, u nasady krzyża jest para uskrzydlonych główek anielskich. Figury asystencyjne znajdują się u nasady łuku tęczowego, ustawione na prostopadłościennych cokołach. Charakteryzują je krępe proporcje sylwetek oraz sumaryczny modelunek fizjonomii i tkanin. Po prawej stronie znajduje się całopostaciowa figura św. Jana Ewangelisty spoglądającego ku górze, ubranego w srebrzoną suknię i jasnoczerwony płaszcz, z prawą ręką wyciągniętą w bok, lewą opuszczoną wzdłuż ciała. Po lewej jest całopostaciowa figura Matki Boskiej także spoglądającej ku górze, o rękach złożonych na piersiach. Ubrana jest w jasnoczerwoną suknię i błękitny, osłaniający głowę płaszcz.

Zarys problematyki artystycznej

Tradycja umieszczania wizerunku ukrzyżowanego Jezusa w łuku tęczowym kościoła sięga średniowiecza, stanowiąc najprawdopodobniej pozostałość bogatej dekoracji ściany tęczowej wczesnochrześcijańskich świątyń. Pojawiające się wówczas krucyfiksy były najczęściej typem „crux triumphalis” podkreślającym zwycięstwo Jezusa nad śmiercią i wyniesienie go do niebieskiej chwały. Od XIII wieku sylwetce Ukrzyżowanego zaczynają towarzyszyć przedstawienia figur asystencyjnych – przede wszystkim Matki Boskiej i św. Jana Ewangelisty, często także św. Marii Magdaleny bądź dwóch łotrów oraz aniołów. Symbolika łuku tęczowego sięga starotestamentalnej tradycji związanej z przenośnym znaczeniem tęczy, jako zjawiska nadprzyrodzonego interpretowanego w kategorii zarówno objawienia boskiego, jak i znaku przymierza między Bogiem a ludźmi. W Starym Testamencie zostało ono zawarte po ustąpieniu wód czterdziestodniowego potopu, w Nowym Testamencie – w chwili zbawczej męki i śmierci Jezusa, jaką poniósł po czterdziestodniowym pobycie na pustyni. Omawiany krucyfiks powstał zapewne, podobnie jak większość wyposażenia kościoła, w pierwszej połowie XVIII wieku. Na dzieło doby dojrzałego baroku wskazują także cechy formalne figury Ukrzyżowanego, jak plastycznie opracowana muskulatura ciała oraz forma osłaniającego biodra perizonium, którego ekspresyjny układ rozwianych fałdów nadaje przedstawieniu ekspresji i dynamiki. Podtrzymujący ów wąski kawałek płótna związany grubym węzłem sznur pojawiał się w rzeźbionych krucyfiksach od XVII wieku. Innym elementem barokowej plastyki jest znajdująca się u nasady krzyża para uskrzydlonych główek anielskich będąca jednym z najbardziej charakterystycznych motywów dekoracyjnych epoki.
Na podstawie sumarycznego i wykazującego zdecydowanie niższe walory artystyczne modelunku figur asystencyjnych można sądzić, że powstały one w jednym z lokalnych warsztatów prowincjonalnych.

Stan zachowania / Prace konserwatorskie

Stan zachowania bardzo dobry.

Streszczenie

Krucyfiks tęczowy w kościele św. Jana Kantego w Kętach powstał zapewne, podobnie jak większość wyposażenia kościoła, w pierwszej połowie XVIII wieku. Dzieło prezentuje zespół cech charakteryzujących plastykę doby dojrzałego baroku, stanowiąc tym samym obiekt odrębny warsztatowo względem pary figur asystencyjnych – Matki Boskiej i św. Jana Ewangelisty, wykonanych w lokalnej, prowincjonalnej pracowni.

Jak cytować?

Paulina Chełmecka, "Krucyfiks", [w:] "Sakralne Dziedzictwo Małopolski", 2024, źródło:  https://sdm.upjp2.edu.pl/dziela/krucyfiks-103

Uwaga. Używamy ciasteczek. Korzystanie ze strony sdm.upjp2.edu.pl oznacza, że zgadzasz się na ich używanie. Więcej informacji znajdziesz w zakładce Polityka prywatności