Kościół Zesłania Ducha Świętego

Dzieje zabytku

Pierwszy, drewniany kościół został wzniesiony w tej miejscowości w 1313 roku. Kolejny, już murowany, stał tutaj w XVI wieku, lecz spłonął w 1875 roku. Obecny został zbudowany w latach 1885-1895. Pierwszy projekt wykonał krakowski architekt Jacek Matusiński, uległ on jednak znacznym zmianom, które wprowadził budowniczy kościoła Kazimierz Piotrkowski.

Opis

Kościół orientowany, murowany, trójnawowy, czteroprzęsłowy, z jednoprzęsłowym prezbiterium zakończonym wielobocznie. Do prezbiterium dostawione symetrycznie aneksy, od zachodu kruchta, w przyziemiu wieża flankowana dwiema klatkami schodowymi (pomieszczeniem gospodarczym?). Nawy oddzielone od siebie masywnymi filarami opilastrowanymi, z uproszczonymi kapitelami, podtrzymującymi arkady. Nawy i prezbiterium nakryte sklepieniem krzyżowym na gurtach, pięcioboczne zamknięcie prezbiterium sklepieniem parasolowatym. Nawę i prezbiterium oświetlają wysokie, prostokątne okna zakończone półkoliście z oknami trójrzędowymi dwuosiowymi, zakończonymi maswerkami. Układ komunikacyjny zaznaczony kamiennymi portalami o sfazowanych węgarach. Do kościoła prowadzą duże prostokątne drzwi, w kruchcie zakończone półkoliście. Tam też prostokątne wejścia do aneksów bocznych. W południowo-zachodniej ścianie prostokątne wejście zamknięte ściętym łukiem nadwieszonym. Takie samo wejście do aneksu południowego przy prezbiterium. Do aneksu północnego przy prezbiterium prostokątne wejście zamknięte łukiem odcinkowym, ujęte kamiennym portalem, zamkniętym półkoliście. Wejście w ścianie nawy południowej zaznaczone kamiennym portalem zamkniętym łukiem ostrym. W skrajnym przęśle nawy od zachodu chór muzyczny wsparty na dwóch filarach międzynawowych. W części chóru nad kruchtą wnęka otwarta kamienną rozetą. Fasada kościoła trójosiowa, dwukondygnacyjna, ujęta szkarpami z uskokami. Szkarpy z uskokami wydzielają także środkową oś fasady. W jej dolnej kondygnacji znajduje się kamienny portal główny, ujęty uskokowo ustawionymi półkolumnami i zakończony półkolistym tympanonem wypełnionym płaskorzeźbą ze sceną Zesłania Ducha Świętego. Powyżej wypełniona maswerkiem rozeta w profilowanej ramie. Między nią a biforium niewielki herb rodziny Potockich. Szczyt dekoruje fryz arkadkowy. W osiach bocznych wysokie, dwudzielne okna z maswerkiem. Budynek ustawiony na kamiennym cokole, oszkarpowany, z kamiennymi detalami, dekorowany fryzem arkadkowym, z otwartym od zewnątrz obejściem prezbiterium. W obejściu płaskorzeźbiona grupa Ukrzyżowania. Dachy kryte blachą – nawy i wieży dwuspadowe, przybudówek przy prezbiterium pulpitowe, nad obejściem i prezbiterium wieloboczne. Na kalenicy wieżyczka na sygnaturkę z latarnią i wielobocznym dachem.

Zarys problematyki artystycznej

Kościół zbudowano w latach 1885-1895 zgodnie z panującą wtedy modą na budynki neostylowe – neoromański i neogotycki. Na zjeździe architektów w Pradze, ten drugi okrzyknięto najbardziej odpowiednim dla budowli kościelnych. Jego wertykalizm miał najdobitniej podkreślać „duchowe wznoszenie się do Boga”. Odbudowywano gotyckie katedry (w Ulm, Kolonii, Pradze). Powstawały nowe, wytyczające drogę realizacje – takie jako Votivkirche we Wiedniu. Również w Polsce styl neogotycki, zrealizowany właśnie w kościele w Nowej Górze, zyskał wielu zwolenników. Jeden z polskich teoretyków – Jan Sas-Zubrzycki, chcąc lepiej dopasować modę do gruntu polskiego określał ten styl jako „gotyk nadwiślański”.

Stan zachowania / Prace konserwatorskie

Dobry.

Streszczenie

Kościół Zesłania Ducha Świętego w Nowej Górze został wybudowany w latach 1885-1895. Pierwszy projekt wyrysował architekt Jacek Matusiński, lecz został on znacznie zmieniony przez budowniczego Kazimierza Piotrkowskiego. Prace sfinansowała Katarzyna z Branickich Potocka. Świątynię wybudowano w modnym w tamtych czasach stylu neogotyckim.

Bibliografia