Tablica z historią kościoła

Dzieje zabytku

Tablica najprawdopodobniej została ufundowana przez kasztelana sieradzkiego Michała Stanisława Tarnowskiego i jego żonę Różę z Rylska Ściborównę w 1731 roku. Wówczas z inicjatywy małżonków odnowiono kościół w Gorenicach, ułożono nową posadzkę oraz wzniesiono ołtarze.

Opis

Kamienna tablica w kształcie leżącego prostokąta ujęta profilowaną ramą z motywem wolut po bokach. W centralnym polu majuskułowa inskrypcja łacińska o treści: „VETUSTATE POST DESTRVCTA(M) ECCLESIAM GORENECEN(SEM) LIGNEA(M) HANC EX MVRO / IN LOCO NOVO EXTRUere CIRCA ANNU(M) 1645 MAGNIFC(US) ALEXANDER IN SLUPOW SZEMBEK / BVRGABI(US) CRACOVIEN(SIS) INCEPIT ET FILIUS EI(US) MAGIF(ICUS) CAROL(US) IN SLUPOW SZEMBEK BVR/GABI(US) CRACOVIEN(SIS) SVB FENESTRAS PROFECIT, POST CVI(US) FATA EIVSDE[M] CONSORS DERELI/CTA MAGNIFICA CHRISTINA a DEMBIANY IN STATV VIDVALI, AC (SECVN)DO VOTO MAGNIF[ICI] ADA/MI KOCHANWSKI VICES GEREN(TIS) CRACOVIEN(SI) DEMVM (TER)TIO VOTO MAGNIFICI MATHIAE ALEXA/NDRI A TARNÓW TARNOWSKI VENATORIS LANCICIEN(SI) CAPITAN(EI) SEVERIAE CONSOSRS CVm EODEM / VENATORE LANCIC(IENSI) MARITO SVO CIRCA ANNV[M] 1673 PERFECIT AC PER ILL(VST)R(I)S(I)MVM ET R(EVE)R(E)ND(I)S(I)MVM D(OMI)N(UM) / NICOLAVM OBORSKI EPISCOPV(M) LAODICEN(SEM) SUFFRAGANEV(M) CRACOVIENSE(M) SVB TITVLO S(ANCTI) NICO/LAI DOMINICA Prima Post FESTV(M) S(ANCTI) MICHAELIS ARCHANG[ELI] CONSECRARI CVRAVIT QUAE ECCLESIA VITI/O MATERIAE ET TEMPORV(M) PENVRIA A FUNDAMENTIS FRONTE et LATERIB(US) DVM DESTRVERETVR ILLUSTRES / MAGIFIC[I] MICHAEL STANISLAVS TARNOWSKI CASTELLAN(US) SIRADIENSIS Pra[e]fatoru(m) MATHAIE et CHRI/STINAE VENATORV(M) LANCICIEN(SIUM) FILIUS ET ROSA DE RYLSKO SCIBOROWNA CONIVGES a FUNDAMENTIS BASES / LATERA FACIATAM et intus PAVIMENTU(M) SECTIS LAPIDIB(US) DARE ET UBI NECESSE ERAT LATERCVLO / BITVMINE LIGNORa AUGERE RESTAURARE TEGERE ALTARIB(US) SUPELLECTII ET ORNAMENTIS / DECORARI VLTRA ANNIS TRIGNITA IN ANNVM D(OMI)NI 1731 CVRAVERUNT AD MAIOREM DEI GLO/RIAM BEATISSIMAE VIRGINIS MARIAE HONOREM OMNIUMQUE SANCTORVM DEI CVLTUM”. Zwieńczenie zamknięte łukiem koszowym dekorowanym motywem korony. W jego polu przedstawiono ryte herby Rawicz i Szembek. W dolnej części tablicy, poniżej inskrypcji, mieszczą się wykonane analogicznie herby Ostoja i Rola oraz skrzyżowane gałązki laurowe.

Zarys problematyki artystycznej

Obiekt został szczegółowo opisany przez księdza Jana Wiśniewskiego w „Historycznym opisie kościołów, miast, zabytków i pamiątek w Olkuskiem”, a także wzmiankowany w „Katalogu Zabytków Sztuki w Polsce” oraz w „Sztuce ziemi krakowskiej” autorstwa Tadeusza Chrzanowskiego i Mariana Korneckiego. Inskrypcja zamieszczona na omawianej tablicy zwięźle prezentuje historię kościoła pw. św. Mikołaja w Gorenicach do roku 1731, kiedy przypuszczalnie sama tablica została ufundowana i wmurowana w ścianę gorenickiej świątyni. Można się z niej dowiedzieć, że około 1645 roku, gdy zniszczeniu na skutek starości uległ starszy, drewniany kościół w Gorenicach, na jego miejscu zaczęto wznosić kościół murowany. Starania te powzięte przez burgrabię krakowskiego Aleksandra ze Słupowa Szembeka, kontynuował jego syn Karol Szembek, również burgrabia krakowski, który zdołał doprowadzić budowę świątyni do wysokości okien. Po jego śmierci kontynuacja tego zadania przypadła jego żonie Krystynie Dembian (Dembińskiej). Wdowa po Szembeku dwukrotnie wychodziła za mąż, po raz pierwszy za Adama Kochanowskiego, wiceregenta krakowskiego. Gdy ten zmarł poślubiła Macieja Aleksandra z Tarnowa Tarnowskiego, łowczego łęczyckiego, starostę siewierskiego, wraz z którym ukończyła budowę kościoła około 1673 roku. Kościół został konsekrowany w pierwszą niedzielę po święcie Michała Archanioła, które w kalendarzu liturgicznym obchodzone jest 29 września. Konsekracji świątyni dokonał biskup laodycejski i sufragan krakowski Mikołaj Oborski (1611-1689). Jak można przeczytać dalej, nowa budowla zaczęła jednak szybko niszczeć, wobec czego fasadę jak i ściany boczne należało rozebrać i postawić na nowo. Dokonał tego Michał Stanisław Tarnowski, kasztelan sieradzki, syn Macieja i Krystyny, wraz ze swoją żoną Różą z Rylska Ściborówną. Małżeństwo w 1731 roku ufundowało również nową posadzkę wykonaną z ciosów kamiennych, ołtarze i paramenty liturgiczne dla gorenickiej świątyni oraz przypuszczalnie omawianą tablicę pamiątkową. W XVII i XVIII wieku z „czarnego marmuru” wydobywanego w kamieniołomie zlokalizowanym w podkrakowskim Dębniku wykonywano liczne elementy wyposażenia kościelnego. Ze względu na właściwości tego materiału utrudniające zastosowanie go w rzeźbie figuralnej były to najczęściej elementy tzw. małej architektury: ołtarze, antepedia, tablice pamiątkowe, epitafia a także obramienia portali i okien, chrzcielnice, kropielnice, balustrady czy posadzki wnętrz sakralnych. Tablice i epitafia przybierały najczęściej formę aediculi lub po prostu ramy, uzupełnionej niekiedy kartuszem herbowym lub portretem osoby, którą epitafium czy tablica miała upamiętniać. Na terenie Małopolski zabytki tego typu zachowały się stosunkowo licznie. W kościele św. Mikołaja w Gorenicach prócz omawianej tablicy znajdują się również wykonane z czarnego marmuru epitafia członków rodziny Tarnowskich: Krystyny Tarnowskiej (zm. 1695), Macieja Aleksandra Tarnowskiego (zm. 1689), Michała Stanisława i Róży Tarnowskich. W innych miejscowościach regionu podobne obiekty można zobaczyć w kościołach parafialnych w Grojcu, Sance, Pilicy i Wojniczu.

Stan zachowania / Prace konserwatorskie

Dostateczny; zatarta, słabo czytelna inskrypcja.

Streszczenie

Tablica najprawdopodobniej została ufundowana przez kasztelana sieradzkiego Michała Stanisława Tarnowskiego i jego żonę Różę z Rylska Ściborównę w 1731 roku z okazji odnowienia gorenickiej świątyni. Inskrypcja zamieszczona na tablicy zwięźle prezentuje historię kościoła pw. św. Mikołaja w Gorenicach do roku 1731, kiedy przypuszczalnie sama tablica została ufundowana i wmurowana w ścianę świątyni. W XVII i XVIII wieku z „czarnego marmuru” wydobywanego w kamieniołomie w podkrakowskim Dębniku wykonywano liczne elementy wyposażenia kościelnego. Tablice i epitafia przybierały najczęściej formę aediculi lub po prostu ramy, uzupełnionej niekiedy kartuszem herbowym lub portretem osoby, którą epitafium czy tablica miała upamiętniać. Na terenie Małopolski zabytki tego typu zachowały się stosunkowo licznie. W kościele św. Mikołaja w Gorenicach prócz omawianej tablicy znajdują się również wykonane z czarnego marmuru epitafia członków rodziny Tarnowskich: Krystyny Tarnowskiej (zm. 1695), Macieja Aleksandra Tarnowskiego (zm. 1689), Michała Stanisława i Róży Tarnowskich.

Bibliografia