Św. Piotr

Dzieje zabytku

Obraz św. Piotra prawdopodobnie został ufundowany wraz z całym ołtarzem w latach 1700-1703. Ołtarz po raz pierwszy odnotowano w dwóch aktach wizytacji z 1728 roku o podobnie brzmiącym zapisie „Altaria […] 2-dum in majori choro à parte dextra S. Petri ad vincula elegantis structurae portatile. Mensam habet muratam”, następnie w wizytacji z 1748 roku „4tõ In majori choro S. Petro dicatõ, deaurato, ejus mensa murata per medium scissa, gradus unicus lapideus ruptus”, a także w 1783 roku „trzeci ołtarz […] z obrazem Sgo Piotra i Sgo Antoniego”. Rama wokół obrazu wraz z całą strukturą ołtarza została odnowiona w 1823 roku staraniem księdza Jana Tymińskiego, który „kazał poodnawiać ołtarzów pięć nadpsutych przez zaciekanie deszczów”. Prace przeprowadził miejscowy organista Wojciech Kozub „tak co do dorabiania sztuk snycerskich w figurach popsutych przez zaciek deszczów, iż snycerz lepiey nie potrafi, iako też przez danie nowego grontu i farb, niemniey srebra y złota tymże figurom i ramom w ołtarzach”.
Kolejną konserwację ołtarza przeprowadził Bronisław Stelmachniewicz w 1885 roku, na której koszt złożyli się parafianie z Czubrowic, Szklar i Zawady, co zostało odnotowane z tyłu ołtarza. Ostatnia konserwacja została przeprowadzona w latach dziewięćdziesiątych XX wieku.

Opis

Obraz w kształcie stojącego prostokąta z przedstawieniem św. Piotra. Święty ukazany w centrum kompozycji, w półpostaci, z lewego półprofilu, w dynamicznej pozie, z głową delikatnie przechyloną na lewe ramię, z krzyżem w prawej dłoni, z lewą wyciągniętą do dwóch kluczy leżących na skale obok czaszki. Święty ubrany w czerwony płaszcz odsłaniający nagi tors o silnie podkreślonej muskulaturze. Twarz okolona siwą, długą i bujną brodą; czoło wysokie, pokryte zmarszczkami; na głowie łysina. W górnym, prawym narożu obrazu kogut ukazany z lewego profilu. Tło jednolite, ciemne. Kolorystyka ciemna z przewagą brązów, światłocieniowy modelunek postaci.

Zarys problematyki artystycznej

Obraz św. Piotra reprezentuje poziom znacznie wyższy niż obrazy w predelli i w zwieńczeniu ołtarza. Jednak pomimo wysokiej klasy artystycznej dzieła dotychczas o obrazie pisano niewiele. Wobec braku dokumentów archiwalnych na temat wykonawców, nie podjęto próby wskazania potencjalnych autorów obrazu. Jedynie Bogusław Krasnowolski wysnuł tezę, iż obraz św. Piotra oraz obraz św. Andrzeja w bliźniaczym ołtarzu noszą cechy wpływów flamandzkiego malarstwa XVII wieku, więc są wcześniejsze od ołtarzy, w których zostały zlokalizowane. Obraz św. Piotra został umieszczony w ołtarzu tegoż świętego, fundacji księdza Andrzeja Strzałkowskiego, o czym świadczy umieszczony na szczycie ołtarza herb Szreniawa z syglami właściciela. Ksiądz Strzałkowski był plebanem racławickim w latach 1684-1704, a wcześniej wikarym w kościele pw. Wszystkich Świętych w Krakowie. Ponadto był też plebanem w pobliskim Paczółtowicach. W kościele w Racławicach, na ścianie zachodniej, pod chórem muzycznym znajdują się jego portret oraz epitafium. Drugi wizerunek duchownego został umieszczony na ołtarzu Ukrzyżowania w obrazie stanowiącym tło krucyfiksu w polu głównym nastawy. Fundator został ukazany wraz z pięcioma członkami Bractwa Ubogich Chrystusa Pana miedzy Matką Bożą a krucyfiksem. Z jego ust płynie modlitwa: „Qui me plasmasti miserere mei” („Któryś mnie utworzył, zmiłuj się nade mną”). Ksiądz Strzałkowski ufundował również bliźniaczy ołtarz św. Andrzeja oraz ołtarz Ukrzyżowania w kościele w Racławicach. Święty Piotr był bratem św. Andrzeja, stąd wizerunek tegoż świętego umieszczono w bliźniaczym ołtarzu, po drugiej stronie nawy. Święty Piotr został ukazany w tradycyjnym ujęciu z atrybutami: dwoma kluczami symbolizującymi klucze do Królestwa Bożego oraz kogutem, przypominającym o jego zaparciu się Chrystusa. Jednak wizerunek św. Piotra charakteryzują nie tylko jego atrybuty, ale również fizyczny wygląd, który jest powszechnie rozpoznawalny. W sztuce Orientu święty ma kręcone włosy; w sztuce Zachodu, wręcz przeciwnie, jest łysy lub ma tylko kępkę włosów na głowie. Atrybuty św. Piotra są nieliczne. Niektóre charakteryzują go jako apostoła, inne jako papieża. Najwcześniejszym i najbardziej rozpowszechnionym atrybutem są klucze, które po raz pierwszy w ikonografii świętego pojawiły się na mozaice w połowie V wieku, a następnie stały się wręcz jego znakiem rozpoznawczym. Klucz tylko sporadycznie występuje pojedynczo. Zazwyczaj są dwa: złoty i srebrny, które symbolizują klucze do nieba i ziemi, o mocy rozwiązywania i wiązania wszystkiego, zgodnie ze słowami, jakie wypowiedział Jezus do św. Piotra: „I tobie dam klucze królestwa niebieskiego; cokolwiek zwiążesz na ziemi, będzie związane w niebie, a co rozwiążesz na ziemi, będzie rozwiązane w niebie” (Mt 16,19).

Stan zachowania / Prace konserwatorskie

Dobry.

Streszczenie

Obraz św. Piotra o wysokiej klasie artystycznej. Wobec braku dokumentów archiwalnych odnośnie wykonawców, nie podjęto próby wskazania potencjalnych autorów. Obraz został umieszczony w ołtarzu tegoż świętego fundacji ks. Andrzeja Strzałkowskiego, o czym świadczy umieszczony na szczycie ołtarza herb Szreniawa, pomiędzy literami A. S. P. R. (Andrzej Strzałkowski Parochus Raclavicensis).

Bibliografia