Św. Jan Chrzciciel i Trzej Królowie

Województwo
MAŁOPOLSKIE
Powiat
wadowicki
Gmina
Andrychów
Miejscowość
Inwałd
Metropolia
Krakowska
Diecezja
Bielsko-Żywiecka
Parafia
Narodzenia Najświętszej Marii Panny
Kościół
Narodzenia Najświętszej Marii Panny
Miejsce przechowywania
kruchta
Identyfikator
DZIELO/13486
Kategoria
feretron
Ilość
1
Czas powstania
czwarta ćwierć XVIII wieku
Technika i materiał
olej na drewnie
Autor noty katalogowej
Paulina Chełmecka
Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne 4.0

Opis

Feretron obrazowy w kształcie stojącego prostokąta w profilowanej ramie ujętej ornamentem rocaille'owym z wplecionymi rozetami. Na awersie św. Jan Chrzciciel w pozycji półsiedzącej, wsparty o drzewo, w trzech czwartych, z głową ukazaną z profilu w lewo. Święty ubrany jest w długi, brązowy płaszcz z elementami włosia, okrywający biodra i lewe ramię, z lewą ręką opuszczoną w dół w geście błogosławieństwa, z prawą wspartą o konar drzewa i przytrzymującą krzyż z banderolą, na której jest napis „ECCE AGNUS DEI”. Nad głową świętego unosi się aureola z promienistą glorią po środku. Obok niego leży muszla, a u stóp baranek. Św. Jan Chrzciciel zwraca się w kierunku trzech, widocznych w prawym, dolnym rogu postaci – dwóch mężczyzn w niebieskim i czerwonym płaszczu oraz w błękitnych zawojach na głowach oraz osłoniętej czerwonym płaszczem kobiety. W tle, po prawej stronie kompozycji widoczne są korony drzew w tym dwóch palm.

Na rewersie przedstawienie Trzech Króli ukazanych w półpostaciach. Po lewej stronie kompozycji stoi zwrócony w trzech czwartych w lewo ciemnoskóry mężczyzna. Ujętą z profilu twarz charakteryzują wyraziste rysy i zaczerwienione usta i policzki. Ubrany jest w strój dworski składający się z białego żupana ze złotymi obszyciami, przewiązanego granatowym pasem oraz z spiętego pod szyją jasnoróżowego płaszcza ze złotym podszyciem. Głowę mężczyzny osłania biały turban z pióropuszem i wieńczy korona. Prawą rękę wspiera na biodrze, lewą na złotym berle. Pośrodku kompozycji stoi zwrócony na wprost drugi z magów, kierujący głowę w trzech czwartych w prawo. Pociągłą twarz charakteryzują wyraziste rysy o szeroko otwartych oczach, długim nosie, zaróżowionych policzkach oraz krótkim zaroście. Mężczyzna ma na sobie niebieską suknię ze złotym obszyciem dekoltu oraz narzucony na ramiona czerwony płaszcz, na głowie zaś ma biały turban z pióropuszem oraz koronę. Lewą rękę unosi na wysokości piersi. Po prawej stronie obrazu jest zwrócony profilem w prawo trzeci król o lekko pochylonej do przodu sylwetce. Pociągłą twarz charakteryzują wyraziste rysy o dużych oczach, długim nosie, wydatnych ustach, zaróżowionych policzkach i siwym zaroście. Mężczyzna ubrany jest w złotą suknię i spięty pod szyją niebieski płaszcz z gronostajowym kołnierzem. Na głowie jest korona. Król unosi obydwie ręce na wysokości klatki piersiowej, prawą wysuwając nieco do przodu. Głowy magów okalają aureole. Na pierwszym planie, na nakrytym zieloną tkaniną stole, pośród złotych motywów ornamentalnych znajdują się: podłużna szkatuła ze złotymi monetami, globus ze stojącą na nim łódką na kadzidło i leżącym obok kompasem, niewielka książka w niebieskiej oprawie oraz srebrna pyksida. W tle zachmurzone niebo z dużą , sześcioramienną gwiazdą w promieniach w prawym, górnym rogu.

Zarys problematyki artystycznej

Feretronem określa się obustronnie malowany obraz ujęty ozdobnymi ramami bądź figurę świętej postaci osadzone na podstawie, w którą wsuwane są drążki umożliwiające noszenie podczas procesji. Tematyka przedstawień na feretronach najczęściej nawiązuje do szczególnie czczonych na danym terenie patronów.

Ornamentalne, ażurowe zwieńczenie obramowania feretronu, przechodzące w wąskie uszaki ujmujące boki, stanowi motyw ornamentyki rocaille'owej typowej dla okresu rokoka. Jednak sumaryczny, pozbawiony lekkości sposób zakomponowania i opracowania wskazuje na konwencję typową dla sztuki baroku.
Obraz na awersie feretronu ukazuje sylwetki Trzech Króli zwanych Mędrcami, bądź Magami, którzy według tradycji chrześcijańskiej przybyli do nowonarodzonego Jezusa by oddać mu hołd i złożyć dary. W zawartej w Ewangelii opowieści św. Mateusz (Mt 2, 1-12) wspominał o cudzoziemcach, nie podając ich liczby, którzy prowadzeni przez gwiazdę przybyli do Betlejem, gdzie wedle proroctwa z Księgi Micheasza (Mi 5,1) miał przyjść na świat król żydowski. Nowonarodzonemu złożyli trzy dary: złoto, kadzidło i mirrę. Dopiero w średniowieczu nadano im imiona: Kacper, Melchior i Baltazar. Owe postaci interpretowane są najczęściej jako uczeni perscy kapłani. Zastosowane przez św. Mateusza greckie słowo „magoi” odnosi się do osoby zgłębiającej wiedzę astrologiczną. Trzech Mędrców zatem można utożsamiać z obszarem starożytnego Babilonu, gdzie rozwijała się astrologia. Do tego odnoszą się ukazane na obrazie (związane wprawdzie z późniejszymi odkryciami) przedmioty, jak glob ziemski czy kompas. W dziejach chrześcijaństwa pokłon Magów rozumiano jako hołd pogan oddany Synowi Bożemu oraz symbol utworzonego z nich Kościoła. Zjawisko gwiazdy na niebie natomiast jako symbol Chrystusa – Mesjasza i Króla Chwały. Widoczne na malowidle zróżnicowanie nacji Mędrców odnosi się do późnośredniowiecznej tradycji, według której uważano ich za przedstawicieli trzech kontynentów: Afryki, Azji i Europy. Zgodnie z tradycją ikonograficzną ukazane na obrazie dary znajdują się w naczyniach nawiązujących formą do naczyń liturgicznych, jak łódka (łac. navicula) z kadzidłem czy ozdobne cyborium z mirrą. Złoto natomiast umieszczone jest w ozdobnej szkatule.

Na rewersie feretronu znajduje się obraz przedstawiający św. Jana Chrzciciela przemawiającego do niewielkiej grupy ludzi. Jako ostatni z proroków i bezpośredni poprzednik Jezusa uważany jest za postać jednoczącą Stary i Nowy Testament. Jan Chrzciciel był jedynym, późno urodzonym dzieckiem Zachariasza i krewnej Marii – Elżbiety. Jego narodziny zwiastował Zachariaszowi Archanioł Gabriel. Według legendy anioł wyprowadził młodego Jana na pustynię i ofiarował mu szatę ze skóry zwierzęcej, która miała się w cudowny sposób zrosnąć z jego ciałem. Okrywający nagą sylwetkę ukazanego na obrazie świętego płaszcz, który podszyty jest futrem stanowi także odzwierciedlenie słów Ewangelii (Mt 3,4; Mk 1,6). Pustelniczy żywot wiódł ów prorok do momentu, kiedy rozpoczyna działalność pokutnego kaznodziei i chrzciciela (Łk 1,80). Prezentowana scena odnosi się do kazań do ludu, podczas których wzywał do nawrócenia (Mt 3,1; Łk 3,3; J 1,19). Leżący u stóp świętego baranek nawiązuje do świadectwa Jana o Chrystusie, jakie zawarte zostało także na wstędze oplatającej trzymany przez niego krzyż: „Oto baranek Boży, który gładzi grzechy świata” (J 1,29). O chrzcie Jezusa, jakiego dokonał w rzece Jordan przypomina zaś leżąca obok niego muszla.

Stan zachowania / Prace konserwatorskie

Stan zachowania dobry.

Literatura

- św. Jan Chrzciciel [w:] Seibert Jutta, Leksykon sztuki chrześcijańskiej. Tematy, postacie, symbole, Kielce 2007, s. 131-133.

- Kobielus Stanisław Trzej Królowie [w:] Encyklopedia chrześcijańska, red. Edward Gigilewicz, t. 19, Lublin 2013, sp. 1113-1116.

- Feretron [w:] Nadolski Bogusław, Leksykon liturgii, Poznań 2006, s. 465.

Streszczenie

Feretron obrazowy, będący elementem ruchomego wyposażenia kościoła, wykorzystywany podczas uroczystych procesji stanowi przykład stylistyki końca XVIII wieku.

Osoby związane z dziełem

Jak cytować?

Paulina Chełmecka, "Św. Jan Chrzciciel i Trzej Królowie", [w:] "Sakralne Dziedzictwo Małopolski", 2024, źródło:  https://sdm.upjp2.edu.pl/dziela/sw-jan-chrzciciel-i-trzej-krolowie

Uwaga. Używamy ciasteczek. Korzystanie ze strony sdm.upjp2.edu.pl oznacza, że zgadzasz się na ich używanie. Więcej informacji znajdziesz w zakładce Polityka prywatności