Matka Boska, św. Józef

Województwo
MAŁOPOLSKIE
Powiat
wadowicki
Gmina
Andrychów
Miejscowość
Inwałd
Metropolia
Krakowska
Diecezja
Bielsko-Żywiecka
Parafia
Narodzenia Najświętszej Marii Panny
Kościół
Narodzenia Najświętszej Marii Panny
Miejsce przechowywania
kaplica
Identyfikator
DZIELO/13484
Kategoria
feretron
Ilość
1
Czas powstania
czwarta ćwierć XVIII wieku
Technika i materiał
drewno
Autor noty katalogowej
Paulina Chełmecka
Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne 4.0

Opis

Obrazy ujęte dwustronną, symetrycznie ukształtowaną ramą o obrysie utworzonym z falistej, wklęsło-wypukłej linii. Rama zdobiona jest motywami liści, grzebieni ornamentu rocaille'owego, obłoków oraz uskrzydlonych główek anielskich, zwieńczona mitrą książęcą. Rama osadzona na podstawie w formie prostokątnej płyty, na której element pośredni w formie rozciągniętych poziomo symetrycznych zwojów wici i wstęgi; w tej części feretronu otwory do wsuwania drążków do noszenia.

Na awersie Matka Boska ukazana w półpostaci, frontalnie, z Dzieciątkiem siedzącym na lewym ramieniu i owocem trzymanym w prawej dłoni. Ubrana jest w granatowy płaszcz z czerwoną podszewką i złotym obszyciem, spod którego widoczne są biały welon i suknia. Dzieciątko z prawą ręką wzniesioną w geście błogosławieństwa, z lewą wspartą na księdze, ubrane jest w białą, wzorzystą sukienkę. Wokół głów są nimby, a wokół głowy Marii wieniec z dwunastu gwiazd. Na neutralnym tle widoczne są księżyc i słońce, nad głowami aplikowane drewniane korony z imitacją kamieni jubilerskich.

Na rewersie znajduje się wizerunek św. Józefa z Dzieciątkiem, ukazanego półpostaciowo, w trzech czwartych i zwróconego w prawo. Jego twarz o wyrazistych rysach, z długim nosem i pełnymi ustami, okolona jest jasnobrązową brodą, włosy zaczesane są do tyłu. Ubrany jest w błękitną suknię i brązowy płaszcz. Św. Józef przytrzymuje Dzieciątko siedzące na poduszce na stoliku przykrytym purpurową tkaniną. Zwrócone w trzech czwartych w lewo, z głową zwróconą w prawo okryte jest białą tkaniną. Św. Józef trzyma w dłoni kwiat lilii, Dzieciątko kwiat jasnoczerwonej róży. Tło jest neutralne, jasnobrązowe, w lewej górnej części obrazu znajduje się Oko Opatrzności, w prawej para uskrzydlonych główek anielskich.

Zarys problematyki artystycznej

Feretronem określa się obustronnie malowany obraz ujęty ozdobnymi ramami bądź figurę świętej postaci osadzone na podstawie, w którą wsuwane są drążki umożliwiające noszenie podczas procesji. Tematyka przedstawień na feretronach najczęściej nawiązuje do szczególnie czczonych na danym terenie patronów.

Fantazyjną, wklęsło-wypukłą w wykroju ramę ujmującą feretron zdobi na rewersie bogata ornamentyka rokokowa z obiegającym całość motywem przypominającym koguci grzebień. Awers natomiast zdobią motywy osadzone jeszcze w tradycji barokowej: srebrzone obłoki oraz uskrzydlone główki anielskie.
Obraz na awersie feretronu zawiera przedstawienie Madonny z Dzieciątkiem w jednym z najstarszych i najpowszechniejszych typów ikonograficznych tzw. Hodegetrii. W wizerunku trzymającej na lewym ramieniu małego Jezusa Marii nie zaakcentowano bardziej wyrazistych relacji emocjonalnych z Dzieciątkiem ukazanym w podniosłej pozie podkreślonej przez gest błogosławieństwa. W prawej dłoni Maria trzyma owoc (prawdopodobnie jabłko), który zdaje się wręczać Jezusowi. Jego symbolika nawiązuje do wielowiekowej tradycji, według której Maria nazywana jest Nową Ewą. W dużej mierze odnoszą się do tego słowa św. Pawła: „I jak w Adamie wszyscy umierają, tak też w Chrystusie wszyscy będą ożywieni” (1 Kor 15,22). Maria bowiem na podobieństwo Ewy stała się kobietą, dzięki której przychodzi na świat życie. W odróżnieniu jednak od swej starotestamentalnej poprzedniczki, jej potomstwo przynosi ze sobą łaskę zmartwychwstania. Zwątpienie pierwszej Ewy wprowadziło w ludzkie życie cierpienie i śmierć. Wiara Nowej Ewy – Mari wniosła w nie nadzieję na życie wieczne. Przez pierwszą niewiastę człowiek niesie w sobie piętno grzechu pierworodnego. Druga, rodząc Chrystusa, prowadzi człowieka do wyzwolenia z niego. Owoc jabłka stanowi także symbol władzy królewskiej nad światem dodatkowo podkreślony wieńczącymi ich głowy koronami. Widoczne po obydwu stronach głowy Marii wizerunki słońca i księżyca oraz okalający ją gwieździsty wieniec w sposób symboliczny odnoszą się do biblijnego wątku Niewiasty Apokaliptycznej ukazanej jako „Niewiasta obleczona w słońce, i księżyc pod jej stopami, a na jej głowie wieniec z gwiazd dwunastu” (Ap 12,1).

Na rewersie feretronu znajduje się reprezentacyjny wizerunek św. Józefa, oblubieńca Najświętszej Marii Panny (Mt 1, 16-19; Łk 1,27) i ziemskiego opiekuna Jezusa (Łk 2, 4-6; 2, 51-52). Jest on tu ukazany jest w swej najpopularniejszej wersji – jako dojrzały, brodaty mężczyzna. Ów reprezentacyjny typ ikonograficzny przedstawień św. Józefa spopularyzował się w okresie nowożytnym, bazując na wizerunkach maryjnych, co miało podkreślić jego rolę jako pośrednika i orędownika pomiędzy wiernymi a Zbawicielem. Trzymana przez Józefa biała lilia symbolizuje zaprzeczenie biologicznego ojcostwa Jezusa, akcentując jego czystość, natomiast czerwona róża w dłoni Dzieciątka odnosi się do jego zbawczej misji odkupienia.

Stan zachowania / Prace konserwatorskie

Stan zachowania dobry.

Literatura

- Biernacka Małgorzata, Niewiasta apokaliptyczna [w:] Ikonografia nowożytnej sztuki kościelnej w Polsce, red. Pasierb St. Janusz, Warszawa 1987, s. 28-29.

- Biernacka Małgorzata, Niepokalana jako nowa Ewa [w:] Ikonografia nowożytnej sztuki kościelnej w Polsce, red. Pasierb St. Janusz, Warszawa 1987, s. 55-58.

- Agnieszka Kuczyńska, Krzysztof Cichoń, Józef Oblubieniec. W ikonografii [w:] Encyklopedia katolicka, t. 8, Lublin 2000, kol. 153-156.

- Feretron [w:] Nadolski Bogusław, Leksykon liturgii, Poznań 2006, s. 465.

Streszczenie

Feretron zawierający jedne z najpopularniejszych wątków ikonograficznych, jak przedstawienie Matki Boskiej z Dzieciątkiem oraz wizerunek św. Józefa, obrazowy charakteryzuje się stylistyką końca XVIII wieku. Bogato zdobiona rama zawiera m.in. takie motywy ornamentalne, jak rocaille, putta, czy wici akantu.

Jak cytować?

Paulina Chełmecka, "Matka Boska, św. Józef", [w:] "Sakralne Dziedzictwo Małopolski", 2024, źródło:  https://sdm.upjp2.edu.pl/dziela/matka-boska-sw-jozef

Uwaga. Używamy ciasteczek. Korzystanie ze strony sdm.upjp2.edu.pl oznacza, że zgadzasz się na ich używanie. Więcej informacji znajdziesz w zakładce Polityka prywatności