Św. Barbara

Województwo
MAŁOPOLSKIE
Powiat
krakowski
Gmina
Krzeszowice
Miejscowość
Paczółtowice
Metropolia
Krakowska
Diecezja
Krakowska
Dekanat
Krzeszowice
Parafia
Nawiedzenia Najświętszej Marii Panny
Kościół
Nawiedzenia Najświętszej Marii Panny
Tagi
barok ikonografia świętych malarstwo barokowe malarstwo XVIII wieku sztuka XVIII wieku
Miejsce przechowywania
ustawiony na mensie ołtarza bocznego św. Mikołaja,
Identyfikator
DZIELO/05097
Kategoria
obraz
Ilość
1
Czas powstania
pierwsza ćwierć XVIII wieku
Technika i materiał
olej na desce
Wymiary podstawowe
szerokość – 32 cm
wysokość – 37,5 cm
Autor noty katalogowej
Justyna Kuska
Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne-Bez utworów zależnych 3.0 Polska

Dzieje zabytku

Obraz według relacji księdza Piotra Strzelichowskiego, pierwszego monografisty kościoła w Paczółtowicach, został zakupiony w latach czterdziestych XIX wieku przez księdza Wawrzyńca [Szymona ?; J.K.] Warmusińskiego proboszcza kościoła pw. Nawiedzenia Najświętszej Marii Panny w Paczółtowicach w latach 1839-1847. Daty sprawowania przez niego probostwa pozwalają zatem wyznaczyć przybliżony czas, w którym omawiane dzieło pojawiło się w paczółtowickiej świątyni. Zapewne stało się to po 1842 roku, gdyż obraz nie pojawił się w sporządzonym w tym właśnie roku inwentarzu kościoła. Odpowiedzi na pytanie o historię obrazu nie przynosi również późniejszy inwentarz, spisany w 1860 roku, a znany z aktualizowanego odpisu sporządzonego w 1891 roku przez księdza Andrzeja Kapturkiewicza (proboszcz parafii w latach 1889-1912). Zanotowano w nim jedynie ogólną informację, o tym, że w kościele paczółtowickim znajdowało się wówczas: „pięć obrazów różnych świętych”. Obraz został odnowiony w 1852 roku, o czym informuje napis na jego odwrocie „1852 odnowiony ten obraz”. Do czasu ostatniej renowacji ołtarza św. Mikołaja (1982-1984) dzieło było eksponowane w zwieńczeniu tego ołtarza, ponad obrazem św. Benedykta.

Opis

Obraz w kształcie stojącego owalu, ujęty drewnianą, złoconą ramą utworzoną z płomienistego akantu. W centrum kompozycji św. Barbara przedstawiona frontalnie, w pozycji siedzącej z głową zwróconą w trzech czwartych w prawo. Święta ukazana jako młoda kobieta o okrągłej twarzy i długich, ciemnych włosach zaczesanych do tyłu. Karnacja postaci jasna, z delikatnie zaróżowionymi policzkami. Duże, ciemne oczy o kształcie migdałów podkreślają łukowato wygięte brwi. Nos prosty, mały. Usta niewielkie, rozchylone w delikatnym uśmiechu. W prawym uchu postaci niewielki kolczyk. Na głowie upięty biały welon dekorowany sznurami pereł; wokół niej świetlisty nimb. Święta Barbara ubrana jest w żółtą szatę spodnią, na której znajduje się błękitna suknia oraz luźno przerzucony przez lewe ramię obszerny czerwony płaszcz. W prawej dłoni postać trzyma złoty kielich z hostią, na której widnieje monogram IHS oraz krzyż. Hostię otacza gloria promienista. W lewej dłoni święta trzyma miecz skierowany ostrzem ku dołowi oraz palmę męczeństwa. Na drugim planie widoczne dwie wieże. Z lewej nieco wyższa z dwoma półkoliście zamkniętymi oknami oraz balkonem; z prawej niższa, również z dwoma oknami, zwieńczona krenelażem. W tle błękitne niebo z zaznaczonymi jasnoszarymi obłokami.

Zarys problematyki artystycznej

Omawiany obraz św. Barbary jest dziełem o nieustalonym pochodzeniu i autorstwie. Dzięki relacji księdza Piotra Strzelichowskiego wiadomo jedynie, że do kościoła w Paczółtowicach trafił za sprawą księdza Wawrzyńca [Szymona?] Warmusińskiego, który ofiarował go do kościoła około połowy XIX wieku. Obraz osadzony jest aktualnie w oryginalnej osiemnastowiecznej akantowej i złoconej ramie, która została zamontowana na konsolce utworzonej z ornamentu kartuszowo-zawijanego. Konsola ta stanowiła pierwotnie element zwieńczenia manierystycznego ołtarza św. Mikołaja. Prawdopodobnie pełniła funkcję podstawy pod niezachowaną do dziś figurę świętego, która wieńczyła ołtarz. Obraz św. Barbary został na niej osadzony w niewiadomym czasie. Do ostatnich prac konserwatorskich ołtarza św. Mikołaja w latach 1982-1984 obraz wraz z konsolą był eksponowany w zwieńczeniu tego ołtarza ponad obrazem przedstawiającym św. Benedykta. Sam obraz powstał zapewne na początku XVIII wieku, być może w pierwszym ćwierćwieczu tego stulecia. Wskazują na to cechy formalne samego dzieła jak i zastosowanie charakterystycznego dla sztuki początku XVIII wieku płomienistego akantu w ramie ujmującej obraz. Święta Barbara obok św. Doroty, św. Małgorzaty i św. Katarzyny, zaliczana była do grona cieszących się szczególnym kultem już od średniowiecza świętych dziewic, które zginęły śmiercią męczeńską. Barbara urodziła się w zamożnej pogańskiej rodzinie, a z chrześcijaństwem zetknęła się dopiero podczas nauki w Nikomedii. Jej ojciec, dowiedziawszy się o nawróceniu córki, chciał ją zmusić do wyparcia się wiary. Gdy ta odmówiła, doniósł na Barbarę, która została uwięziona w wieży. Przed śmiercią objawił jej się anioł z hostią. Została ścięta mieczem około 305 roku. W sztuce bywa najczęściej przedstawiana jako młoda kobieta z mieczem oraz kielichem z hostią. Do jej atrybutów należy również wieża, w której była więziona. Niekiedy ma ona trzy okna – w nawiązaniu do Trójcy Świętej. W odniesieniu do swojego szlachetnego pochodzenia bywa przedstawiana w bogatych szatach, często z koroną na głowie.

Stan zachowania / Prace konserwatorskie

Obraz odnowiony w 1852 roku; warstwa malarska pociemniała, spękana, miejscami złuszczona.

Streszczenie

Obraz św. Barbary, według relacji księdza Piotra Strzelichowskiego, ofiarował do kościoła ksiądz Szymon Warmusiński (proboszcz parafii w latach 1839-1847). Dzieło to nieznanego pochodzenia i autorstwa powstało zapewne w pierwszej ćwierci XVIII wieku, na co wskazują cechy formalne oraz zastosowany w ramie ujmującej obraz akant płomienisty charakterystyczny dla dzieł powstałych na początku XVIII wieku. Obraz osadzony jest aktualnie na konsolce utworzonej z ornamentu kartuszowo-zawijanego. Konsola ta stanowiła pierwotnie element zwieńczenia manierystycznego ołtarza św. Mikołaja. Prawdopodobnie pełniła funkcję podstawy pod niezachowaną do dziś figurę świętego, która wieńczyła ołtarz. Obraz św. Barbary został na niej osadzony w niewiadomym czasie. Do ostatnich prac konserwatorskich ołtarza św. Mikołaja w latach 1982-1984 obraz wraz z konsolą był eksponowany w zwieńczeniu tego ołtarza ponad obrazem przedstawiającym św. Benedykta. Święta Barbara została ukazana zgodnie z tradycyjną ikonografią tej świętej jako młoda kobieta w bogatych szatach, trzymająca swoje atrybuty: kielich z hostią, palmę męczeństwa oraz miecz. Funkcje atrybutu pełnią także ukazane w tle obrazu dwie wieże.

Bibliografia

Małkowska-Holcerowa Teresa , "Paczółtowice. Dzieje kościoła parafialnego pod wezwaniem Nawiedzenia Najświętszej Marii Panny od średniowiecza po czasu współczesne", Kraków 1998
Strzelichowski Piotr , "Wiadomość o kościele parafialnym w Paczółtowicach w Dyecezyi krakowskiej oraz o jego plebanach, parafianach i dobrodziejach, zebrana na podstawie dokumentów historycznych", Kraków 1900
"Zabytki sztuki w Polsce. Małopolska", Warszawa 2016

Osoby związane z dziełem

Jak cytować?

Justyna Kuska, "Św. Barbara", [w:] "Sakralne Dziedzictwo Małopolski", 2024, źródło:  https://sdm.upjp2.edu.pl/dziela/sw-barbara

Uwaga. Używamy ciasteczek. Korzystanie ze strony sdm.upjp2.edu.pl oznacza, że zgadzasz się na ich używanie. Więcej informacji znajdziesz w zakładce Polityka prywatności