Św. Barbara

Dzieje zabytku

Obraz według relacji księdza Piotra Strzelichowskiego, pierwszego monografisty kościoła w Paczółtowicach, został zakupiony w latach czterdziestych XIX wieku przez księdza Wawrzyńca [Szymona ?; J.K.] Warmusińskiego proboszcza kościoła pw. Nawiedzenia Najświętszej Marii Panny w Paczółtowicach w latach 1839-1847. Daty sprawowania przez niego probostwa pozwalają zatem wyznaczyć przybliżony czas, w którym omawiane dzieło pojawiło się w paczółtowickiej świątyni. Zapewne stało się to po 1842 roku, gdyż obraz nie pojawił się w sporządzonym w tym właśnie roku inwentarzu kościoła. Odpowiedzi na pytanie o historię obrazu nie przynosi również późniejszy inwentarz, spisany w 1860 roku, a znany z aktualizowanego odpisu sporządzonego w 1891 roku przez księdza Andrzeja Kapturkiewicza (proboszcz parafii w latach 1889-1912). Zanotowano w nim jedynie ogólną informację, o tym, że w kościele paczółtowickim znajdowało się wówczas: „pięć obrazów różnych świętych”. Obraz został odnowiony w 1852 roku, o czym informuje napis na jego odwrocie „1852 odnowiony ten obraz”. Do czasu ostatniej renowacji ołtarza św. Mikołaja (1982-1984) dzieło było eksponowane w zwieńczeniu tego ołtarza, ponad obrazem św. Benedykta.

Opis

Obraz w kształcie stojącego owalu, ujęty drewnianą, złoconą ramą utworzoną z płomienistego akantu. W centrum kompozycji św. Barbara przedstawiona frontalnie, w pozycji siedzącej z głową zwróconą w trzech czwartych w prawo. Święta ukazana jako młoda kobieta o okrągłej twarzy i długich, ciemnych włosach zaczesanych do tyłu. Karnacja postaci jasna, z delikatnie zaróżowionymi policzkami. Duże, ciemne oczy o kształcie migdałów podkreślają łukowato wygięte brwi. Nos prosty, mały. Usta niewielkie, rozchylone w delikatnym uśmiechu. W prawym uchu postaci niewielki kolczyk. Na głowie upięty biały welon dekorowany sznurami pereł; wokół niej świetlisty nimb. Święta Barbara ubrana jest w żółtą szatę spodnią, na której znajduje się błękitna suknia oraz luźno przerzucony przez lewe ramię obszerny czerwony płaszcz. W prawej dłoni postać trzyma złoty kielich z hostią, na której widnieje monogram IHS oraz krzyż. Hostię otacza gloria promienista. W lewej dłoni święta trzyma miecz skierowany ostrzem ku dołowi oraz palmę męczeństwa. Na drugim planie widoczne dwie wieże. Z lewej nieco wyższa z dwoma półkoliście zamkniętymi oknami oraz balkonem; z prawej niższa, również z dwoma oknami, zwieńczona krenelażem. W tle błękitne niebo z zaznaczonymi jasnoszarymi obłokami.

Zarys problematyki artystycznej

Omawiany obraz św. Barbary jest dziełem o nieustalonym pochodzeniu i autorstwie. Dzięki relacji księdza Piotra Strzelichowskiego wiadomo jedynie, że do kościoła w Paczółtowicach trafił za sprawą księdza Wawrzyńca [Szymona?] Warmusińskiego, który ofiarował go do kościoła około połowy XIX wieku. Obraz osadzony jest aktualnie w oryginalnej osiemnastowiecznej akantowej i złoconej ramie, która została zamontowana na konsolce utworzonej z ornamentu kartuszowo-zawijanego. Konsola ta stanowiła pierwotnie element zwieńczenia manierystycznego ołtarza św. Mikołaja. Prawdopodobnie pełniła funkcję podstawy pod niezachowaną do dziś figurę świętego, która wieńczyła ołtarz. Obraz św. Barbary został na niej osadzony w niewiadomym czasie. Do ostatnich prac konserwatorskich ołtarza św. Mikołaja w latach 1982-1984 obraz wraz z konsolą był eksponowany w zwieńczeniu tego ołtarza ponad obrazem przedstawiającym św. Benedykta. Sam obraz powstał zapewne na początku XVIII wieku, być może w pierwszym ćwierćwieczu tego stulecia. Wskazują na to cechy formalne samego dzieła jak i zastosowanie charakterystycznego dla sztuki początku XVIII wieku płomienistego akantu w ramie ujmującej obraz. Święta Barbara obok św. Doroty, św. Małgorzaty i św. Katarzyny, zaliczana była do grona cieszących się szczególnym kultem już od średniowiecza świętych dziewic, które zginęły śmiercią męczeńską. Barbara urodziła się w zamożnej pogańskiej rodzinie, a z chrześcijaństwem zetknęła się dopiero podczas nauki w Nikomedii. Jej ojciec, dowiedziawszy się o nawróceniu córki, chciał ją zmusić do wyparcia się wiary. Gdy ta odmówiła, doniósł na Barbarę, która została uwięziona w wieży. Przed śmiercią objawił jej się anioł z hostią. Została ścięta mieczem około 305 roku. W sztuce bywa najczęściej przedstawiana jako młoda kobieta z mieczem oraz kielichem z hostią. Do jej atrybutów należy również wieża, w której była więziona. Niekiedy ma ona trzy okna – w nawiązaniu do Trójcy Świętej. W odniesieniu do swojego szlachetnego pochodzenia bywa przedstawiana w bogatych szatach, często z koroną na głowie.

Stan zachowania / Prace konserwatorskie

Obraz odnowiony w 1852 roku; warstwa malarska pociemniała, spękana, miejscami złuszczona.

Streszczenie

Obraz św. Barbary, według relacji księdza Piotra Strzelichowskiego, ofiarował do kościoła ksiądz Szymon Warmusiński (proboszcz parafii w latach 1839-1847). Dzieło to nieznanego pochodzenia i autorstwa powstało zapewne w pierwszej ćwierci XVIII wieku, na co wskazują cechy formalne oraz zastosowany w ramie ujmującej obraz akant płomienisty charakterystyczny dla dzieł powstałych na początku XVIII wieku. Obraz osadzony jest aktualnie na konsolce utworzonej z ornamentu kartuszowo-zawijanego. Konsola ta stanowiła pierwotnie element zwieńczenia manierystycznego ołtarza św. Mikołaja. Prawdopodobnie pełniła funkcję podstawy pod niezachowaną do dziś figurę świętego, która wieńczyła ołtarz. Obraz św. Barbary został na niej osadzony w niewiadomym czasie. Do ostatnich prac konserwatorskich ołtarza św. Mikołaja w latach 1982-1984 obraz wraz z konsolą był eksponowany w zwieńczeniu tego ołtarza ponad obrazem przedstawiającym św. Benedykta. Święta Barbara została ukazana zgodnie z tradycyjną ikonografią tej świętej jako młoda kobieta w bogatych szatach, trzymająca swoje atrybuty: kielich z hostią, palmę męczeństwa oraz miecz. Funkcje atrybutu pełnią także ukazane w tle obrazu dwie wieże.

Bibliografia