Sakralne Dziedzictwo Małopolski

Dzieje zabytku

Figura została umieszczona w świątyni zapewne po połowie XVIII wieku, kiedy kompletowano wystrój nowo wzniesionego kościoła parafialnego.

Opis

Figura ustawiona wprost na kwadratowej podstawie, drążona z tyłu, przedstawia św. Annę, wyobrażoną w całej postaci, stojącą w kontrapoście, zwróconą nieznacznie w prawo, z głową pochyloną i skierowaną w lewo. Św. Anna lewą ręką podtrzymuje wspartą na piersi, otwartą księgę, prawa lekko zgięta w łokciu wyciągnięta jest w bok. Twarz o wyrazistych, dynamiczne modelowanych rysach oraz o szczupłej fizjonomii podkreślona jest uwydatnionymi kośćmi policzkowymi, liniami łuków brwiowych, długim, wąskim nosem, wąskimi, rozchylonymi ustami z lekko uniesioną górną wargą oraz dużymi, głęboko osadzonymi oczami. Sylwetka jest wydłużona i smukła. Święta ubrana jest w ściśle przylegającą do ciała, obficie drapowaną suknię z szerokim, fałdowanym kołnierzem, na lewe ramię narzucony ma osłaniający sylwetkę płaszcz. Na głowę nałożony jest rozwiany welon. Odsłonięte partie ciała utrzymane są w bieli, szaty i atrybuty złocone.

Zarys problematyki artystycznej

Podobnie jak w przypadku struktury ołtarzy stanowiących wystrój kościoła w Inwałdzie, również rzeźby św. Anny i św. Joachima, zdobiące retabulum ołtarza głównego, przejawiają pewne wpływy sztuki wiedeńsko-morawskiej z połowy XVIII wieku. Polskim rzeźbiarzem działającym w ośrodku krakowskim, pozostającym pod wpływem wspomnianego środowiska był Wojciech Rojowski. Sposób opracowania szat świętych, ich smukłe i niezwykle zdynamizowane sylwetki zdają się w pewnym stopniu nawiązywać do niektórych prac artysty. Szczególnie uwagę zwraca para rzeźb św. Piotra i św. Andrzeja w ołtarzu głównym (ok. 1746-1762) w kościele Misjonarzy na krakowskim Stradomiu. Poza analogicznie opracowanymi szatami, fałdowanymi dość powierzchownie, niczym „pognieciony materiał, lekko „przyprasowany"”, pewne podobieństwo można dostrzec także w sposobie modelowania fizjonomii szczupłych, pociągłych twarzy o wyrazistych rysach, długich, ostro zakończonych nosach i lekko rozchylonych ustach. Uwagę zwracają także pewne analogie w gestach i układzie rąk. Charakteryzująca figury inwałdzkie lekkość, pewna typizacja zdynamizowanych w swym modelunku twarzy pozawala je zakwalifikować do kręgu dzieł powstałych pod wpływem rokokowej w swym wyrazie twórczości Wojciecha Rojowskiego.

Według tekstów apokryficznych (m.in. „Protoewangelia Jakuba", „Ewangelia Pseudo-Mateusza") matką Marii była św. Anna pochodząca z Betlejem, z rodziny kapłańskiej Stolanusa i Emerentiany należących do pokolenia Dawidowego. Dopełnieniem starannego wychowania św. Anny było oddanie jej na służbę w świątyni jerozolimskiej. Jej mężem został, pochodzący z zamożnej rodziny nazaretańskiej, Joachim, którego ród także wywodził się od Dawida. Ich małżeństwo przepełniało całkowite oddanie Bogu, Boskiemu Prawu i bliźnim. Jako małżeństwo bezdzietne, po 20 latach wspólnego życia, pokornie przyjmowali zniesławienie, jakiego doświadczali od społeczności żydowskiej. Brak potomstwa stanowił bowiem wyraz kary Bożej i zhańbienia, Joachimowi np. odmawiano możliwości składania ofiar w świątyni. Postanowił więc opuścić Annę i udać się na pustynię celem czterdziestodniowego postu i modlitwy, Anna natomiast pogrążyła się we wdowiej żałobie. Gdy pewnego razu przebywała w ogrodzie, spoglądając na ptasie gniazdo, gorliwie modliła się do Boga błagając, by tak, jak obdarzył potomstwem wszelkie stworzenie i jej udzielił tej łaski. Wspomniała przy tym na daną na początku małżeństwa obietnicę ofiarowania dziecka na służbę w świątyni. W tej samej chwili małżonków nawiedził anioł, zwiastując im narodziny córki, którą nazwą Marią i która od początku będzie „Bogu oddana i pełna Ducha Świętego”. Według tradycji czterdziestopięcioletnia Anna urodziła Marię 8 września. W 80 dni po narodzeniu dziewczynka została odprowadzona do świątyni. Po śmierci Joachima Anna miała być jeszcze dwa razy zamężna z Kleofasem (córka Maria Kleofasowa) i Salomasem (córka Maria Salome). Jako wdowa zamieszkała wraz Marią i Józefem. Zmarła w wieku 80 lat i została pochowana obok swego pierwszego męża w Dolinie Jozafata.
Kult św. Anny rozwijał się od początków chrześcijaństwa zarówno w Kościele wschodnim, jak i zachodnim. Szczególną popularność uzyskał pod koniec średniowiecza, wówczas ukształtował się jeden z najbardziej rozpowszechnionych typów ikonograficznych świętej znany jako św. Anna Samotrzeć, ukazanej wraz z córką Marią i wnukiem Jezusem. Częstym i ciekawym tematem była apokryficzna opowieść związana z cudem poczęcia Najświętszej Marii Panny, zwana Spotkaniem w Złotej Bramie, gdzie małżonkowie witają się pocałunkiem po czterdziestodniowej rozłące. W epoce nowożytnej obok wspomnianej wersji wizerunków św. Anny, pojawiają się także samodzielne przedstawienia świętej, zestawiane często jako figury ołtarzowe z sylwetką jej małżonka św. Joachima. Święta Anna ukazywana jest jako dojrzała kobieta o osłoniętych chustą włosach. Jej patronat obejmuje małżeństwa, matki, wdowy, żeglarzy oraz piekarzy.
Figury rodziców Marii w ołtarzu głównym w Inwałdzie stanowią dopełnienie treściowe retabulum poświęconego Matce Boskiej.

Stan zachowania / Prace konserwatorskie

Stan zachowania dobry.

Literatura

Dettloff Anna, Rzeźba krakowska drugiej połowy XVIII w. : twórcy, nurty i tendencje, Kraków 2013, s. 116-117.

Kuźmak Krystyna, Smoleń Władysław, Wójtowicz Stanisław, Anna św., [w:] Encyklopedia katolicka, Lublin 1973, sp. 624-626.

Streszczenie

Figura św. Anny zdobiąca ołtarz główny w kościele parafialnym w Inwałdzie wraz z rzeźbą św. Joachima stanowią dopełnienie ideowe retabulum. Prezentują przykład plastyki późnobarokowej z pewnymi cechami sztuki rokoka oraz wpływów warsztatu Wojciecha Rojowskiego.