stalla

Województwo
MAŁOPOLSKIE
Powiat
nowotarski
Gmina
Szaflary
Miejscowość
Szaflary
Metropolia
Krakowska
Diecezja
Krakowska
Dekanat
Biały Dunajec
Parafia
Św. Andrzeja Apostoła
Miejsce przechowywania
kaplica boczna, północna, ściana wschodnia
Identyfikator
DZIELO/14370
Kategoria
stalla
Ilość
1
Czas powstania
po 1907 roku
Miejsce (państwo, miasto, region geograficzny)
Małopolska
Technika i materiał
drewno modrzewiowe, techniki snycerskie i stolarskie, bejcowanie, lakierowanie, złocenie i srebrzenie, polichromia
Wymiary podstawowe
Inne wymiary – Płaskorzeźby: wys. 40 cm; szer. 30 cm
Wymiary szczegółowe
Wysokość figury – 33,5 cm
Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne 4.0

Dzieje zabytku

Para dębowych stall zainstalowano w dostawionej w 1907 r. do nawy kościoła kaplicy Matki Boskiej Szaflarskiej.

Opis

Przyścienne stalle uzyskały formę neobarokowej struktury architektonicznej z zapleckiem i baldachimem. Składają się z lakierowanych i bejcowanych siedzisk na pięcioosowym przedpiersiu oraz pięciu siedzisk pod niebieskim i złoconym baldachimem wspartym na trójosiowym, także niebieskim i złoconym zaplecku. Każde z ruchomych siedzisk przedpiersia po bokach z obu stron zaopatrzone zostało w wycinane z deski wolutowe oparcie, podtrzymujące podkowiaste w wykroju zwieńczenie oparcia. Dodatkowo ruchome siedzisko na rzucie czworoboku wspiera się na wolutowych podporach stanowiących przedłużenie oparć, ustawionych na niskim, drewnianym podwyższeniu. Zaplecki zostały ozdobione czworobocznymi płycinami ujętymi w wąskie, profilowane obramienia. Przedpiersie stalli flankują czworoboczne, smukłe postument na których ustawiono stylizowane wazy płomieniste. W ten sam sposób, co na przedpiersiu, zaaranżowano siedziska pod baldachimem. Za nimi rozciąga się trójosiowy zaplecek, który uzyskał kształt wydłużonego prostokąta, na niewysokim cokole, ozdobionym płycinami w formie leżących prostokątów. Płyciny ozdobiono stylizowanym ornamentem akantowym. Artykulację pionową zaplecka przeprowadzona za pomocą czterech gładkich kolumn z impostami wspierający wyłamujące się na osiach fragmenty belkowania. W polu środkowym znalazła się półokrągła nisza z figurą anioła, trzymającego obiema rękami koronę cierniową. Niszę ujmuje rama utworzona ze stylizowanego ornamentu okuciowego. W polach bocznych zastosowano płyciny w formie stojącego prostokąta o ściętych narożach, w ramach utworzonych ze stylizowanego ornamentu okuciowego. W płycinach umieszczono płaskorzeźby przedstawiające po stronie lewej scenę "Ucieczka do Egiptu", po stronie prawej "Złożenie do grobu". W podniebiu baladachimu znalazło się pięć kasetonowych płycin, naprzemiennie zdobionych kwiatowymi rozetkami i srebrzonymi szyszkami. W partii fryzu dekorującego baldachim użyto ornamentu utworzonego z wolich oczu. Zewnętrzne boki baldachimu wsparto na wolucie zakończonej od przodu wiszącymi złoconymi szyszkami. Wieńczący go gzyms jest profilowany i złocon. Anioł w niszy ukazany został w pozie lekkiego kontrapostu, w dłoniach trzyma na wysokości piersi złoconą koronę cierniową. Jego twarz okalają długie, brązowe włosy spływające na ramiona. Odziany jest w długą czerwoną tunikę, z wywijającą się jasnobeżową podszewką. Przy szyi zdobi ją złota lamówka. Wokół bioder ma przewiązany niebieski płaszcz o jasnej podszewce. Z tyłu postaci widoczne są srebrne, długie, złożone skrzydła. Płaskorzeźba po stronie lewej w zaplecku przedstawia ucieczkę Świętej Rodziny do Egiptu. W centralnym punkcie kompozycji ukazano jadącą na osiołku Matkę Boską, trzymającą na rękach Dzieciątko. Obok idzie św. Józef. Madonna siedzi na osiołku frontalnie z głową ujętą w trzech czwartych w prawo. Ma podłużną twarz o jasnej karnacji z półprzymkniętymi powiekami, prosty nos i wydatne usta. Ubrana jest w czerwoną suknię i złoty płaszcz, narzucony na lewe ramie, spływający na kolana i okrywający nóżki nagiego Dzieciątka trzymanego na kolanach. Na głowie Maria ma białą chustę, której lewy koniec osłania szyję i opada na prawe ramię. Chusta na czole odsłania fragment brązowych włosów. Siedzący Jezus został ukazany w trzech czwartych w prawo. Ma owalną twarz o jasnej karnacji i rumianych policzkach, drobny nos i wargi. Głowę otaczają krótkie, brązowe włosy. Dolną część torsu Dzieciątka owija biała chusta, natomiast nogi od kolan przykrywa złoty płaszcz Marii. Idący przodem św. Józef ukazany został w całej postaci z głową odwróconą w stronę Matki Boskiej. W wysuniętej do przodu lewej ręce trzyma zakrzywioną laskę, a w prawej zgiętej w łokciu lejce. Święty ma pociągłą twarz okoloną brodą oraz włosami częściowo widocznymi spod kapelusza o podwiniętym rondzie. Ubrany jest w bordową tunikę odsłaniającą stopy obute w sandały i przerzucony przez prawe ramię zielony płaszcz z wywiniętą, złotą podszewką. Z tyłu na plecach niesie siekierę z ostrzem zwróconym w prawo. Osioł przedstawiony został w profilu o ciemnobrązowej maści. Postacie zostały ukazane na tle ubogiego krajobrazu oraz niebieskiego nieba. Płaskorzeźba po stronie prawej przedstawiając złożenie do grobu, na pierwszym planie wyobraża podtrzymywaną przez św. Jana Matkę Boską. Stojąca na niewielkim wzniesieniu Madonna ujęta została w trzech czwartych w prawo. Lewą ręką opiera się na ramieniu św. Jana. Prawą rękę ma opuszczoną bezwładnie wzdłuż tułowia. Głowę przechyla w lewo, kierując wzrok w dół. Ma jasną karnację, prosty nos i półprzymknięte powieki. Ubrana jest w złoty maforion, którego mocno drapowane poły ma przewiązane w pasie. Spod niego widać obszerną, bordową suknię przewiązaną w talii. Schodzący ze wzniesienia św. Jan prawym ramieniem obejmuje Marię, lewą zaś przyciśniętą do piersi trzyma fragment płaszcza. Głowę nieznacznie ma przechyloną w kierunku Marii. Jego młodzieńczą twarz o jasnej karnacji okalają krótkie, brązowe włosy. Apostoł ubrany jest w ciemnobeżową luźną tunikę przewiązaną w pasie i narzucony na lewe ramię bordowy płaszcz o wywijającej się srebrnej podszewce. Wokół głów obu postaci widoczne są nimby. W tle po lewej stronie widoczne są dwie płaczące Marie. Jedna ukazana z dłońmi zakrywającymi twarz, odziana jest w niebieską szatę, przewiązaną w pasie. Ma długie, rozpuszczone brązowe włosy. Druga kobieta ubrana jest w zielony maforion założony na piersi. Za nimi w tle widoczny jest szczyt Golgoty z dwoma krzyżami. Po stronie prawej, w dolnym rogu przedstawienia, ukazano dwóch mężczyzn niosących ciało zmarłego Chrystusa, owinięte w złoty całun. Widać tylko z profilu twarz Jezusa o brązowym zaroście i włosach spływających na ramiona. Jeden z niosących ciało mężczyzn ukazany jest od tyłu, w trzech czwartych w lewo. Obiema rękami trzyma zmarłego pod ramionami. Jego głowa otoczona krótkimi włosami i brązowym zarostem jest widoczna z profilu. Mężczyzna ubrany jest w krótką, srebrną tunikę sięgającą kolan i przewiązaną w pasie. Druga postać odwrócona do widza tyłem trzyma z prawej strony obie nogi Zbawiciela. Jest to mężczyzna o krótkich, brązowych włosach w niebieskiej szacie. Przed nimi w tle widać zarys miejskiej architektury i skaliste gór.

Zarys problematyki artystycznej

Stalle w Szaflarach o bogato dekorowanych zapleckach stanowią ciekawy przykład historyzującego snycerstwa inspirowanego sztuką manieryzmu. W ich konstrukcji i sposobie rozmieszczenia dekoracji wyraźnie widać wpływ rozwiązań zastosowanych w stallach w prezbiterium kościoła Mariackiego w Krakowie z około 1635 roku, z płaskorzeźbami Franza Möllera. Pierwowzorów ikonograficznych dla sceny ilustrującej ucieczkę do Egiptu i złożenia do grobu należy widzieć w popularnych ilustracjach książek dewocyjnych, wydawanych na przełomie XIX i XX wieku.

Stan zachowania / Prace konserwatorskie

Dobry. Ostatnią konserwację przeprowadzono na przełomie XX i XXI wieku.

Literatura

Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. 4. Miasto Kraków, cz. 2. Kościoły i klasztory śródmieścia 1, red. A. Bochnak, J. Samek, Warszawa 1971, s. 17, il. 216;
Sz. Tracz, Kościół parafialny św. Andrzeja w Szaflarach, Szaflary 2012, s. 29.

Streszczenie

Stalle w Szaflarach o bogato dekorowanych zapleckach, powstałe po 1907 roku, stanowią ciekawy przykład historyzującego snycerstwa inspirowanego sztuką manieryzmu. W ich konstrukcji i sposobie rozmieszczenia dekoracji wyraźnie widać wpływ rozwiązań zastosowanych w stallach w prezbiterium kościoła Mariackiego w Krakowie z około 1635 roku.

Jak cytować?

ks. Szymon Tracz, "stalla", [w:] "Sakralne Dziedzictwo Małopolski", 2024, źródło:  https://sdm.upjp2.edu.pl/dziela/stalla-5

Uwaga. Używamy ciasteczek. Korzystanie ze strony sdm.upjp2.edu.pl oznacza, że zgadzasz się na ich używanie. Więcej informacji znajdziesz w zakładce Polityka prywatności