Sakralne Dziedzictwo Małopolski

Dzieje zabytku

Para dębowych stall zainstalowano w dostawionej w 1909 r. do nawy kościoła kaplicy Najświętszego Serca Pana Jezusa.

Opis

Dębowe, przyścienne stalle uzyskały formę neogotyckiej, pięcioosiowej struktury architektonicznej z zapleckiem i baldachimem. Całość wznosi się na wysokim postumencie. Wejście do nich prowadzi z boków oraz z przodu na osi centralnej, gdzie wprawiono drzwiczki. Ozdobiono je płaskorzeźbioną i złoconą ornamentalną wicią roślinną wpisaną w prostokątną płycinę zwieńczoną stylizowanym trójliściem. Ponad płyciną wprowadzono fryz lombardzki, a poniżej trzy mniejsze, prostokątne, puste płyciny. Na pozostałych osiach na przedpiersiu usytuowano cztery płyciny, które stanowią zaplecek dla dwóch ławek flankujących wejście środkowe. Ławki ujmują wolutowe boki, zdobione stylizowanymi liśćmi akantu, przechodzące poniżej na dekoracyjne wsporniki ustawione na wysokich cokolikach. Jednocześnie wolutowe boki przylegają do wysokich postumentów, na których ustawiono kolumienki o złoconych kapitelach korynckich, podtrzymujących wyłamane belkowanie, stanowiące jednocześnie parapet stalli. Każdą z dolnych płycin zdobi triada półokrągłych arkadek wspartych na smukłych kolumienkach ustawionych na cokole. Także belkowanie artykułują triady płycin ozdobione złoconymi i płaskorzeźbionymi motywami kwiatowymi w romboidalnych obramieniach. Również zaplecek stali uzyskał pięcioosiową artykulację wyznaczoną przez płyciny ułożone w dwóch poziomach. W dolnym poziomie użyto płycin dekorowanych triadami trójkątnych arkadek na smukłych filarkach, które w górnej części tworzą dekoracyjną, romboidalną kratownicę z wpisanym złoconym ornamentem roślinnym. Tą rytmikę przerywa pole osi środkowej, gdzie wprawiono dwuskrzydłowe drzwiczki z ażurową romboidalną kratką. W górnym poziomie wprawiono prostokątne płyciny ozdobione płaskorzeźbioną, polichromowaną i złoconą dekoracją floralno-roślinną, gdzie można wyróżnić złote kłosy zbóż, stylizowane kwiaty lilii górskich i szarotek. Płycinę na osi środkowej zdobi bujny, płaskorzeźbiony i złocony ornament roślinny, w którego środku widoczna jest uskrzydlona główka aniołka. Jego srebrzone skrzydła przewiązane są zieloną stułą kapłańską. Po bokach płycinę flankują dwie złocone kolumienki o korynckich kapitelach na niskich cokolikach, podtrzymujące wysokie imposty, na które spływają wolutowe konsole. Wspierają one trójkątny przyczółek rozdzielający na dwie części baldachim stalli. Dekoracyjny baldachim wspiera się na wąskich bokach zdobionych od przodu smukłymi, złoconymi kolumienkami o korynckich kapitelach na wysokich postumentach. Za kolumienkami znajdują się płyciny wypełnione ażurowym, złoconym ornamentem roślinnym. Pięcioosiowy podział baldachimu odpowiada artykulacji zaplecka oraz przedpiersi stalli. Tworzy go wypiętrzony trójkątny przyczółek zdobiony czołgankami i kwiatonem oraz cztery prostokątne, wąskie płyciny rozdzielone stylizowanymi pinaklami. Pomiędzy nimi u góry rozciąga się odwrócona arkatura, a u dołu ażurowy, złocony ornament roślinny. Pole przyczółka dekoruje triada półokrągłych płycin. Wpisano w nie stylizowane kwiaty w wazonie. Podłużne płyciny w skrajnych osiach zdobione są złoconą i płaskorzeźbioną wicią roślinną.

Zarys problematyki artystycznej

Niezwykle dekoracyjne stalle stanowią ciekawy, a zarazem odosobniony przykład łączenia ornamentyki tworzonej w duchu historycyzmu, z tradycyjnymi motywami ludowymi zakorzenionymi w kulturze Podhala, co wyraziło się w użyciu w dekoracji stylizowanych roślin. Z kolei architektoniczna struktura i podziały wywodzą się jeszcze ze średniowiecznych wzorów z doby gotyku. Na sąsiednim Spiszu oraz terenie dawnych Górnych Węgier zachowało się kilka przykładów z przełomu XV i początku XVI w. (np. tzw. stalla herbowa w kościele św. Jakuba w Lewoczy z około 1510 roku). Warto tu także przywołać drewniane stalle z końca XV wieku z katedry i kościoła bernardynów w Tarnowie oraz drewnianą stallę z drugiej połowy XIX wieku w prezbiterium kościoła św. Stanisława w Starym Bielsku.

Stan zachowania / Prace konserwatorskie

Dobry. Ostatnią konserwację przeprowadzono na przełomie XX i XXI wieku.

Literatura

Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. 1, Województwo krakowskie, red. J. Szablowski, Warszawa 1953, s. 441, il. 400, s. 438, il. 402;
Sz. Tracz, Kościół parafialny św. Andrzeja w Szaflarach, Szaflary 2012, s. 31;
Národné kultúrne pamiatky na Slovensku – Levoča, red. N. Urbanová, B. Kosová, L. Szerdová-Veľasová, Bratislava 2016, s. 163.

Streszczenie

Para dębowych stall zainstalowano w dostawionej w 1909 r. do nawy kościoła kaplicy Najświętszego Serca Pana Jezusa. Stalle stanowią odosobniony przykład łączenia ornamentyki tworzonej w duchu historycyzmu, z tradycyjnymi motywami ludowymi zakorzenionymi w kulturze Podhala, co wyraziło się w użyciu w dekoracji stylizowanych roślin.