Kościół św. Andrzeja Apostoła

Województwo
MAŁOPOLSKIE
Powiat
nowotarski
Gmina
Szaflary
Miejscowość
Szaflary
Metropolia
Krakowska
Diecezja
Krakowska
Dekanat
Biały Dunajec
Parafia
Św. Andrzeja Apostoła
Identyfikator
DZIELO/14363
Kategoria
kościół
Ilość
1
Czas powstania
1799-1810
Miejsce (państwo, miasto, region geograficzny)
Szaflary
Technika i materiał
kamień, cegła, techniki murarskie
Autor noty katalogowej
ks. Szymon Tracz
Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne 4.0

Dzieje zabytku

Obecny kościół pw. św. Andrzeja Apostoła w Szaflarach rozpoczęto wznosić z inicjatywy księdza Szymona Zamojskiego w 1799 roku. Jednak prace murarskie przeciągnęły się do 1810 roku. Uroczystej konsekracji świątyni dokonał 3 sierpnia 1823 ówczesny biskup tarnowski Grzegorz Ziegler. Do nowego kościoła przeniesiono część wyposażenia ze starej, jeszcze drewnianej świątyni z 1652 roku. Znalazły się w nim także elementy z wyposażenia sprowadzonego tutaj po zlikwidowaniu przez władze austriackie klasztoru Franciszkanów w Starym Sączu. W 1885 roku od zachodu do nawy dobudowano wieżę, na której zawisł dzwon „Maurycy” z 1903 roku, ufundowany przez proboszcza księdza Maurycego Rottermunda. W 1888 roku nad prezbiterium wzniesiono sygnaturkę, a na chórze muzycznym zainstalowano nowe organy, które rozbudowano w 2003 roku. W latach 1907-1909 po obu stronach nawy dobudowano dwie boczne kaplice – Matki Boskiej Szaflarskiej od północy i Najświętszego Serca Pana Jezusa od południa. W 1964 roku na wieży obok dzwonu „Maurycy” zawieszono dwa nowe dzwony – „Andrzej i Paweł” – o wadze 768 kg oraz „Królowa Podhala”, ważący 460 kg, które 31 listopada 1964 poświęcił ówczesny biskup krakowski Karol Wojtyła. Rok później we wnękach muru okalającego kościół ustawiono wyrzeźbione w drewnie lipowym przez księdza Józefa Janasa z Dębna Podhalańskiego figury Matki Boskiej, św. Józefa, św. Andrzeja Apostoła i św. Kingi. Za czasów posługi proboszcza Wojciecha Wcisło zmieniono pokrycie dachu z gontowego na blachę miedzianą oraz w latach 1999-2000 wykonano nową polichromię we wnętrzu świątyni autorstwa Teresy i Piotra Moskalów.

Opis

Kościół św. Andrzeja Apostoła w Szaflarach jest murowaną świątynią orientowaną. Składa się z czteroprzęsłowej nawy, przylegającego do niej od wschodu węższego, trójprzęsłowego prezbiterium zamkniętego łukiem spłaszczonym oraz czworobocznej wieży usytuowanej od zachodu. Po bokach nawy, na planie kwadratu ze ściętymi narożami, wzniesiono naprzeciw siebie dwie kaplice boczne, otwarte do wnętrza kościoła półokrągłymi arkadami. Od wschodu do kaplicy Najświętszego Serca Pana Jezusa przylega niewielka kruchta. Z kolei po stronie północnej prezbiterium wzniesiono na planie prostokąta zakrystię, poprzedzoną przedsionkiem i aneksem łączącym ją z kaplicą boczną Matki Boskiej, nad którym znajduje się skarbczyk. Prezbiterium doświetlone zostało przez trzy półokrągłe okna w ścianie południowej. Nawa, opięta na zewnątrz przyporami, została nakryta sklepieniem żaglastym z gurtami, a jej wnętrze, podobnie jak w prezbiterium, rozczłonkowano półfilarami. Zarówno nawę jak i prezbiterium nakryto dachem siodłowym, pokrytym blachą miedzianą. Obie kaplice boczne zasklepiono ośmiodzielnym sklepieniem i przykryto dachem namiotowym, wieńcząc go wielobocznymi latarniami z krzyżem. Doświetlają je półokrągłe okna oraz okulus, umieszczony w ścianie ołtarzowej, zamurowany w kaplicy Najświętszego Serca Pana Jezusa i od zewnątrz wypełniony współczesną mozaiką z wyobrażeniem Chrystusa Pantokratora. Elewacje prezbiterium, nawy i kaplic potynkowano. Od strony zachodniej do nawy przylega dwupoziomowa, czworoboczna wieża. Jej ściany olicowano okładziną z piaskowca. Dolny poziom wieży wyznacza nieznaczny uskok. Tu w przyziemiu urządzono kruchtę, do której prowadzi półokrągły portal. Nad portalem widoczny jest okulus. Górny poziom przepruto z trzech stron półokrągłymi oknami wypełnionymi drewnianymi żaluzjami. Wieżę zwieńczono ostrosłupowym hełmem, pokrytym blachą miedzianą i zakończonym krzyżem, który wspiera się na profilowanym gzymsie koronującym. Zwieńczenie wieży zostało wzbogacone w narożach czterema nadwieszonymi na wspornikach wielobocznymi wieżyczkami z ostrosłupowymi hełmami, pomiędzy którymi z trzech stron umieszczono tarcze zegarowe.

Zarys problematyki artystycznej

Kościół św. Andrzeja Apostoła w Szaflarach stanowi przykład murowanej świątyni wzniesionej w popularnym w monarchii austro-węgierskiej układzie przestrzennym typu Musterkirchen II, przewidzianym na 1000 osób. Wybór takiego rozwiązania wiązał się z dofinansowaniem z Funduszu Religijnego w Wiedniu. Zapewne szybko musiało się okazać, że kościół jest za ciasny i dlatego poszerzono go o dodatkowe dwie kaplice. Warto także zwrócić uwagę na charakterystyczne zwieńczenie dostawionej w 1885 roku wieży. Stanowi ono z jednej strony nawiązanie do historyzmu obecnego w sztuce XIX wieku, jak również można tu widzieć inspiracje lokalną, architekturą drewnianą o proweniencji jeszcze średniowiecznej, czego przykładem może być drewniany kościół z Komorowic, przeniesiony na Wolę Justowską (spalony), czy też drewniany kościół w Woli Radziszowskiej. W obu przypadkach centralny ostrosłup wyłaniający się z izbicy otaczały cztery wieżyczki z ostrosłupowymi hełmami. Wzniesienie świątyni w Szaflarach rozpoczęło okres budowy dużych murowanych kościołów na Podhalu – np. w Chochołowie (1853-1886) czy też Zakopanem (1879-1896).

Stan zachowania / Prace konserwatorskie

Dobry. Ostatnią konserwację kościoła wraz z wyposażeniem przeprowadzono na przełomie XX i XXI wieku.

Literatura

Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. 1, Województwo krakowskie, red. J. Szablowski, Warszawa 1953, s. 374;
Sz. Tracz, Troska o artystyczne dziedzictwo sztuki sakralnej w Diecezji Bielsko-Żywieckiej w latach 1992-2012, [w:] In aedificationem Corporis Christi. W 50-lecie święceń prezbiteriatu Księdza Biskupa Tadeusza Rakoczego Pierwszego Pasterza Diecezji Bielsko-Żywieckiej, red. T. Borutka, Bielsko-Biała, Kraków 2013, s. 357-366;
Sz. Tracz, Kościół parafialny św. Andrzeja w Szaflarach, Szaflary 2012, s. 7-10.

Streszczenie

Kościół pw. św. Andrzeja Apostoła w Szaflarach powstał z inicjatywy księdza Szymona Zamojskiego w latach 1799-1810. Uroczystej konsekracji świątyni dokonał 3 sierpnia 1823 ówczesny biskup tarnowski Grzegorz Ziegler. W 1885 roku od zachodu do nawy dobudowano wieżę. Kościół stanowi przykład murowanej świątyni wzniesionej w popularnym w monarchii austro-węgierskiej układzie przestrzennym typu Musterkirchen II.

Jak cytować?

ks. Szymon Tracz, "Kościół św. Andrzeja Apostoła", [w:] "Sakralne Dziedzictwo Małopolski", 2024, źródło:  https://sdm.upjp2.edu.pl/dziela/kosciol-sw-andrzeja-apostola-1

Uwaga. Używamy ciasteczek. Korzystanie ze strony sdm.upjp2.edu.pl oznacza, że zgadzasz się na ich używanie. Więcej informacji znajdziesz w zakładce Polityka prywatności