polichromia ścienna

Województwo
MAŁOPOLSKIE
Powiat
oświęcimski
Gmina
Oświęcim
Miejscowość
Poręba Wielka
Metropolia
Krakowska
Diecezja
Bielsko-Żywiecka
Parafia
Św. Bartłomieja Apostoła
Kościół
Św. Bartłomieja Apostoła
Miejsce przechowywania
strop nawy
Identyfikator
DZIELO/13320
Kategoria
polichromia ścienna
Ilość
1
Czas powstania
w latach 1916 i 1917
Technika i materiał
olej na desce
Autor noty katalogowej
Paulina Chełmecka
Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne 4.0

Dzieje zabytku

W latach 1916-1917 polichromię ścian i stropów kościoła wykonał malarz Adam Giebułtowski. Koszt przeprowadzonych prac wyniósł około 6 tys. koron. W „Liber Memorabilium” jest zapis, że „największym ofiarodawcą to był Jan Foks z żoną Franciszką”.

W latach 2009-2014 przeprowadzono gruntowną renowację wnętrza kościoła, która ujawniła, iż wspomniana polichromia z początku XX w. pokrywa częściowo zachowaną XVIII-wieczną malaturę.

Opis

Polichromia pokrywa północną, południową i zachodnią ścianę nawy oraz arkadę ściany tęczowej. Od posadzki na wysokość około 1,5 m jednolity pas utrzymany w granatowej tonacji kolorystycznej, oddzielony powyżej pasem bordowo-złotego, przestylizowanego ornamentu geometrycznego. Nad nim wysoki pas jasnozielonego tła z białym, powtarzającym się ornamentem geometryczno-roślinnym, sięgającym pod zaskrzynienia. Na wysokości okien, po obu stronach cztery wydzielone pola w kształcie stojących prostokątów zakończonych ostrołukowo. Na ścianie północnej, bliżej ołtarza bocznego i ściany tęczowej scena wygnania z raju z Adamem i Ewą, Archaniołem Michałem, Bogiem Ojcem i Matką Boską Niepokalanie Poczętą. W drugim polu na tej samej ścianie, bliżej parapetu chóru muzycznego, scena stworzenia świata z Adamem i Ewą i zwierzętami przebywającymi w raju; powyżej, na obłoku zasiada Bóg Ojciec w otoczeniu aniołków. Analogiczna kompozycja układu pól znalazła się na ścianie południowej. Bliżej ołtarza bocznego scena przekazania kluczy św. Piotrowi przez Jezusa. W następnym polu znalazło się przedstawienie Sądu Ostatecznego z Bogiem Ojcem, Chrystusem, Matką Boską i św. Janem Chrzcicielem (Deesis) oraz duszami zbawionych i potępionych, o które spierają się aniołowie i diabły. Na ścianie tęczowej, po stronie północnej przy arkadzie łuku tęczowego przedstawienie króla Dawida grającego na harfie. Analogicznie, po drugiej stronie widnieje scena przekazania Dekalogu Mojżeszowi.

Zaskrzynienia są wypełnione pasem powtarzającej się dekoracji geometrycznej, poprzedzielanej niewielkimi, smukłymi podziałami pionowymi imitującymi tralki, wypełnione kolorem bordowym i złotymi gwiazdkami. Tło stropu malowane jest na kolor jasnoniebieski z licznymi, symetrycznie ustawionymi gwiazdkami oraz przestylizowanymi gwiazdami w czterech narożach. Pośrodku stopu, okrągłe pole oddzielone zostało obramieniem utworzonym ze stylizowanych łez. Wewnątrz, centralne miejsce zajmuje scena koronacji Matki Boskiej przez dwóch aniołów, która trzyma za rękę małego Jezusa. Po obu stronach przedstawienia znalazły się postacie świętych związanych z historią Polski. Po lewej stronie stoją kolejno: św. Jacek, św. Florian, św. Wojciech, św. Jadwiga Śląska oraz klęczący św. Kazimierz. Po lewej stoją kolejno: bł. Kinga, bł. Bronisława, św. Stanisław, św. Jan Kanty i klęczy św. Stanisław Kostka. Poniżej sceny koronacji jest przedstawienie leżącego żołnierza w błękitnym mundurze legionowym, wspartego na kole armaty. Z prawej ręki wypada mu szabla, obok zaś leży rogatywka. W tle widać pożogę wojenną z poprzewracanymi wozami i armatami. Nad żołnierzem unosi się biały orzeł w koronie, który w szponach trzyma miecz.

Zarys problematyki artystycznej

Jedno z głównych przedstawień wykonanej w latach 1916-1917 polichromii w kościele w Porębie Wielkiej ma wymiar religijno-patriotyczny. Dolna część kompozycji, z przedstawieniem legionisty i unoszącego się nad nim orła w koronie odnosi się do walczącej o wolność Polski. Pomyślny dla ojczyzny rezultat pierwszej wojny światowej ma się dokonać przez wstawiennictwo polskich świętych za przyczyną Matki Boskiej tytułowanej królową Polski. Fakt ten zdaje się podkreślać trzymana przez parę aniołów korona, której forma nawiązuje do korony grobowej króla Kazimierza Wielkiego.

Autorem polichromii jest pochodzący z Oświęcimia Adam Giebułtowski (zm. 1968), który najprawdopodobniej był uczniem Jana Matejki. Był on stosunkowo znanym malarzem w regionie małopolskim, ponieważ polichromie jego autorstwa zdobią także wnętrza kościołów w Rabce Zdroju (kościół św. Marii Magdaleny), Łodygowicach, Głębowicach, Bielsku Białej oraz Machowej. Malowidła te charakteryzuje stylistyka młodopolska wyrażana sposobem komponowania scen figuralnych i kształtowania postaci, intensywną, zróżnicowaną kolorystyką oraz stylizowaną ornamentyką roślinną.

W kompozycji pokrywającej strop korpusu nawowego widoczne są pewne wpływy twórczości Jana Matejki, jakby choć wspomniana korona króla Kazimierza Wielkiego, której szkice wykonał Matejko w przy okazji prac renowacyjnych grobowca króla i której jedną z dwóch kopii ofiarowano malarzowi. Innym śladem wpływu mistrza jest postać św. Kazimierza Jagiellończyka nawiązująca w pewnym stopniu do przedstawienia sylwetek dwóch giermków ukazanych tuż za Albrechtem Hohenzollernem na obrazie „Hołd pruski” z 1882 roku, w których wcielili się synowie Jana Matejki – Tadeusz i Jerzy.

Stan zachowania / Prace konserwatorskie

Dobry.

Literatura

1. Franciszek Mróz, Geograficzny zasięg kultu św. Stanisława w Polsce, „Peregrinus Cracoviensis”, z. 14, 2003, s. 103-118.
2. Tajemnice kościoła, "Oświęcimska gmina", nr 5, 2009, s. 13.

Streszczenie

Charakteryzująca się młodopolską stylistyką i kolorystyką scena polichromii stropu korpusu nawowego w kościele w Porębie Wielkiej przedstawia wątek religijno-patriotyczny nawiązujący do wydarzeń I wojny światowej. Dekorację ścian świątyni wykonał w latach 1916-1917 Adam Giebułtowski.

ŹRÓDŁA ARCHIWALNE

Źródła:
1. Archiwum Parafialne, Liber Memorabilium.

Jak cytować?

Paulina Chełmecka, "polichromia ścienna", [w:] "Sakralne Dziedzictwo Małopolski", 2024, źródło:  https://sdm.upjp2.edu.pl/dziela/polichromia-scienna-20

Uwaga. Używamy ciasteczek. Korzystanie ze strony sdm.upjp2.edu.pl oznacza, że zgadzasz się na ich używanie. Więcej informacji znajdziesz w zakładce Polityka prywatności