Ołtarz św. Karola Boromeusza

Województwo
MAŁOPOLSKIE
Powiat
oświęcimski
Gmina
Osiek
Miejscowość
Osiek
Metropolia
Krakowska
Diecezja
Bielsko-Żywiecka
Dekanat
Osiek
Parafia
Św. Andrzeja Apostoła
Identyfikator
DZIELO/13069
Kategoria
ołtarz
Dookreślenie zabytku
ołtarz boczny, południowy
Ilość
1
Czas powstania
druga połowa XVII wieku
Technika i materiał
drewno polichromowane, złocone, srebrzone, olej na płótnie i desce
Wymiary podstawowe
Inne wymiary – mensa ołtarzowa: 98 x 198 x 74 cm predella: 29 x 87 x 109 cm portatyl: 35 x 35 cm
Autor noty katalogowej
ks. Szymon Tracz
Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne 4.0

Dzieje zabytku

Retabulum pierwotnie zdobiło kaplicę pałacową w Osieku. W latach siedemdziesiątych XX wieku zostało przekazane przez rodzinę Rudzińskich do drewnianego kościoła św. Andrzeja Apostoła w Osieku. Ustawiono je przy południowej ścianie łuku tęczowego w miejscu znajdującego się tam wcześniej epitafium Mikołaja i Beaty z Mirowa Porębskich z 1611 roku. Rzeźbione epitafium pełniło rolę bocznego ołtarza Krzyża Świętego. Kult św. Karola Boromeusza w Osieku należy wiązać z faktem przejęcia dóbr osieckich po 1682 roku przez rodzinę Branickich, którzy dzięki związkom z sanktuarium tegoż świętego w Niepołomicach traktowali go, jako szczególnego opiekuna rodu.

Opis

Retabulum św. Karola Boromeusza stanowi nastawę ze zwieńczeniem w formie architektonicznej, jednokondygnacyjną i jednoosiową. Wsparte jest na ośmiobocznej mensie spoczywającej na drewnianym stipesie w formie sarkofagowej, usytuowanym na niskim cokole. Boki stipesu ujmują złocone spływy wolutowe. Malowane antepedium ujęte jest przy górnej i dolnej krawędzi przez dwa pozłacane pasy z motywem małżowinowo-chrząstkowym. Predella retabulum w formie cokołu zawiera podłużne pole o nieregularnym kształcie z przedstawieniem Pokutnej procesji św. Karola Boromeusza w Mediolanie, ujęte po bokach dwoma prostokątnymi cokolikami, na których wspierają się pilastry retabulum. Retabulum jest oddzielone od predelli wąskim, spiętrzonym gzymsem, częściowo pozłacanym. Jego część środkową flankują dwa pilastry z głowicami kompozytowymi, wsparte na prostopadłościennych bazach, w których umieszczono prostokątne płyciny z motywem roślinnym. W centralnej części retabulum umieszczono obraz w formie stojącego prostokąta z przedstawieniem Modlitwy św. Karola Boromeusza. Po bokach nastawy znajdują się dwa uszaki uformowane z wici roślinno-kwiatowej, przedzielonej pośrodku płaskorzeźbionymi przedstawieniami aniołów. Ich zwrócone na zewnątrz sylwetki zostały wkomponowane motywy wolutowe. Anioł po lewej trzyma w prawej dłoni kielich mszalny, a anioł po prawej stronie ołtarza ma wzrok zwrócony w górę. Lewą, zgiętą w łokciu rękę trzyma na piersi, prawą ma wyprostowaną. Obraz jest ujęty w ramę o profilowanych bokach, zdobionych luźnymi motywami roślinnymi w formie stylizowanych liści akantu. Ponad nią widoczne jest profilowane belkowanie, załamane na osi pilastrów, wzbogacone na środku fryzem z motywami roślinnymi. W zwieńczeniu ołtarza umieszczono owalny obraz ze sceną Zamachu na św. Karola Boromeusza, ujęty ornamentem kartuszowym z elementami akantowymi i wolutowymi.

Zarys problematyki artystycznej

Forma osieckiej nastawy, przeznaczonej pierwotnie do niewielkiego wnętrza dworskiej kaplicy, reprezentuje typ jednoosiowego retabulum ołtarzowego o rozbudowanych uszakach. Jej zadaniem było podkreślić wagę przedstawienia środkowego. Trzy obrazy, ułożone jeden na drugim, z wyraźnie wyakcentowaną predellą i zwieńczeniem, stanowią nawiązanie do tradycji średniowiecznych retabulów trójdzielnych.

Stan zachowania / Prace konserwatorskie

Zły, liczne pęknięcia, uszkodzenia warstwy malarskiej, ubytki złoceń, obecność drewnojadów.

Literatura

T. Chrzanowski, Sztuka Ziemi Krakowskiej, Kraków 1982, s. 274-275;
A. Hałatek, B. Jania, Świątynie Osieka, Osiek 2008, s. 8;
A. Lebensztejn, Początki kultu św. Karola Boromeusza w Niepołomicach według relacji Giovan Pietra Giussana z roku 1610, [w:]Święty Karol Boromeusz a sztuka w Kościele powszechnym, w Polsce, w Niepołomicach, red. P. Krasny, M. Kurzej, Kraków 2013, s. 33-45.

Streszczenie

Retabulum pierwotnie zdobiło kaplicę pałacową w Osieku. W latach siedemdziesiątych XX wieku zostało przekazane przez rodzinę Rudzińskich do drewnianego kościoła św. Andrzeja Apostoła w Osieku. Od tej pory tworzy nastawę południowego ołtarza bocznego. Forma osieckiej nastawy reprezentuje typ siedemnastowiecznego, jednoosiowego retabulum ołtarzowego o rozbudowanych uszakach. Jej zadaniem było podkreślić wagę przedstawienia środkowego, ukazującego modlitwę św. Karola Boromeusza. Trzy obrazy, ułożone jeden na drugim, z wyraźnie wyakcentowaną predellą i zwieńczeniem, stanowią nawiązanie do tradycji średniowiecznych retabulów trójdzielnych.

Jak cytować?

ks. Szymon Tracz, "Ołtarz św. Karola Boromeusza", [w:] "Sakralne Dziedzictwo Małopolski", 2024, źródło:  https://sdm.upjp2.edu.pl/dziela/oltarz-sw-karola-boromeusza

Uwaga. Używamy ciasteczek. Korzystanie ze strony sdm.upjp2.edu.pl oznacza, że zgadzasz się na ich używanie. Więcej informacji znajdziesz w zakładce Polityka prywatności