Ołtarz główny

Województwo
MAŁOPOLSKIE
Powiat
nowotarski
Gmina
Nowy Targ
Miejscowość
Klikuszowa
Metropolia
Krakowska
Diecezja
Krakowska
Dekanat
Nowy Targ
Parafia
Św. Marcina
Miejsce przechowywania
prezbiterium
Identyfikator
DZIELO/10633
Kategoria
ołtarz
Ilość
1
Czas powstania
około 1900 roku
Technika i materiał
drewno; cięcie, stolarka, rzeźbienie, rzezanie, politurowanie, polichromowanie, złocenie
Autor noty katalogowej
Paulina Chełmecka
Domena Publiczna

Dzieje zabytku

Ołtarz powstał pod koniec XIX lub na początku XX wieku. Obraz z wizerunkiem św. Marcina w części środkowej retabulum został namalowany w 1946 roku.

Opis

Ołtarz architektoniczny, jednokondygnacyjny, pięcioosiowy, na dwustrefowym cokole z bramkami w jego partii. Ołtarz prostopadłościenny, murowany, w drewnianej obudowie. Antepedium podzielone na trzy pola czterema pilastrami; w środkowym płaskorzeźbione serce ujęte krzyżem i kotwicą oraz kwiatami, w bocznych dekoracja roślinna.
Tabernakulum w formie drewnianej skrzynki na planie prostokąta o ściętych przednich narożach, na profilowanym cokole, zamknięte gzymsem. Ścianka frontowa metalowa z drzwiczkami w formie stojącego prostokąta zamkniętego łukiem półkolistym z aplikowanym krzyżem z gorejącym sercem w glorii oraz winnym gronem i kłosami zbóż u spodu. Powyżej w przyłuczach aplikowana dekoracja w postaci winnego grona i kłosów zboża. Naroża i ścianki boczne dekorowane płycinami z płaskorzeźbionymi kwiatami i aplikowanymi metalowymi płytkami z kłosami zbóż. Na tabernakulum tron wystawienia w postaci baldachimu na czterech kolumienkach ze ścianką tylną z płaskorzeźbioną glorią promienistą. Baldachim o łukach ostrych, na froncie trójlistnym, z podwieszonymi wspornikami; całość zakończona krzyżem.
Oś środkowa retabulum wyższa i szersza od pozostałych, ujęta dwiema parami stylizowanych kolumn dźwigającym archiwoltę oraz stylizowaną wimpergę, w której polu znajduje się fryz arkadkowy i medalion z płaskorzeźbioną Madonną z Dzieciątkiem (według Rafaela Santi), całość zamknięta trójkątnym gzymsem nadwieszonym, dekorowanym stylizowanym akantem, z krzyżem wieńczącym. W polu centralnym nisza w formie stojącego prostokąta zamkniętego łukiem półkolistym z wymiennymi figurami Matki Boskiej i Najświętszego Serca Jezusa, ujęta profilowaną ramą oraz pasem ornamentu roślinnego, na zasuwie wizerunek św. Marcina z Tours dzielącego się płaszczem z żebrakiem. Nisze boczne wydzielone wąskimi kolumienkami dźwigającymi niepełne belkowanie z dekoracją geometryczną i roślinną. W niszach środkowych na cokołach figury św. Piotra i św. Pawła; na osiach skrajnych malowane na desce przedstawienia św. Marcina jako mnicha po lewej stronie i św. Marcina jako biskupa po prawej. W dolnej partii strefy cokołu, na osiach wewnętrznych bramki w formie przejść; na skrajnych osiach siedziska. W partii drugiej strefy cokołu krenelaż, ornament ze stylizowanych lilii heraldycznych i płaskorzeźbiona dekoracja roślinna. Struktura w kolorze naturalnego drewna, z polichromowanymi na niebiesko i czerwono akcentami; ornamentyka i detale architektoniczne złocone.

Zarys problematyki artystycznej

Od początku XIX wieku, w opozycji do podupadającego cechowego rzemiosła artystycznego, zaczęły się rozwijać duże przedsiębiorstwa, które, jak zauważył Roman Reinfuss, „zbudowane na zasadach kapitalistycznych […] swą produkcją o charakterze masowym zaspokajały zarówno potrzeby kościoła jak i osób prywatnych”. Jednym z wiodących był założony w 1820 roku „Zakład dla sztuki kościelnej” o nazwie Insam-Prinoth, działający zarówno na terenie Lombardii, w Ortisei di Garden, jak i w Sankt Ulrich w Tyrolu. Oferta firmy obejmowała gruntowne wyposażenie kościołów – od nastaw ołtarzowych, ambon i chrzcielnic, po samodzielne figury, czy zespoły tworzące kompozycje stajenek betlejemskich czy Bożych grobów. Obiekty wykonywano w różnorodnych stylach – od romanizmu po barok i rokoko. W stałej ofercie istniał także pewien wybór tematów ikonograficznych, które cieszyły się największą popularnością, realizowano także zamówienia indywidualne. Głównie dzięki drukowanym cennikom, pełniącym równocześnie funkcję katalogu, wzory tyrolsko-lombardzkie rozpowszechniły się na obszarze Europy Środkowej, docierając także na tereny dawnej Rzeczypospolitej. Nowatorskie, jak na owe czasy wzory, szybko zwróciły uwagę odbiorców, szczególnie duchowieństwa, zdobywając ich zdecydowaną aprobatę. Jak zauważył Reinfuss, „doszło nawet do tego, że księża odmawiali poświęcenia figur, których wykonanie nie odpowiadało powszechnie wówczas przyjętym kanonom artystycznym. Rzeźby w tym stylu, jaki prezentowały statuy […] tyrolskiej firmy Insam-Prinoth, stały się więc z konieczności wzorami, które musiały naśladować pomniejsze […] pracownie”. Struktura ołtarza głównego w klikuszowskim kościele łączy w sobie wpływy romanizmu, wyrażające się w półkolistych arkadach czy fryzach arkadkowych, jak również gotyku obecnego w motywie wieńczącej nastawę wimpergi.

Stan zachowania / Prace konserwatorskie

Dobry.

Streszczenie

Wykonane pod koniec XIX lub na początku XX wieku retabulum otarza głównego w kościele parafialnym w Klikuszowej powstało pod wpływem wzorów warsztatów tyrolskich. Struktura łączy w sobie inspiracje zarówno architekturą romańską, jak i gotycką.

Jak cytować?

Paulina Chełmecka, "Ołtarz główny", [w:] "Sakralne Dziedzictwo Małopolski", 2024, źródło:  https://sdm.upjp2.edu.pl/dziela/oltarz-glowny-72

Uwaga. Używamy ciasteczek. Korzystanie ze strony sdm.upjp2.edu.pl oznacza, że zgadzasz się na ich używanie. Więcej informacji znajdziesz w zakładce Polityka prywatności