Ołtarz boczny

Województwo
MAŁOPOLSKIE
Powiat
nowotarski
Gmina
Nowy Targ
Miejscowość
Klikuszowa
Metropolia
Krakowska
Diecezja
Krakowska
Dekanat
Nowy Targ
Parafia
Św. Marcina
Miejsce przechowywania
kaplica boczna, północna
Identyfikator
DZIELO/10571
Kategoria
ołtarz
Ilość
1
Czas powstania
koniec XIX lub początek XX wieku
Miejsce (państwo, miasto, region geograficzny)
górna Austria(?)
Technika i materiał
drewno, szkło, blacha metalowa, płótno(?); olej na płótnie, cięcie, rzeźbienie, polichromowanie, srebrzenie, złocenie
Autor noty katalogowej
Paulina Chełmecka
Domena Publiczna

Opis

Ołtarz przyścienny, architektoniczny, jednokondygnacyjny, trójosiowy, ze zwieńczeniem. Ołtarz prostopadłościenny z antepedium artykułowanym trzema płycinami. Dwie skrajne, węższe zawierają dekorację złożoną z korony i nasadzonego na nią krzyża pomiędzy liśćmi wawrzynu ustawionymi w słup, środkowa, szersza z motywem krzyża równoramiennego o trójlistnych zakończeniach ramion, ujętego maswerkiem. Predella wklęśle zwężająca się, po bokach artykułowana pięcioma płycinami ze stylizowanymi wiciami roślinnymi. Tabernakulum w formie prostopadłościennej szafki, flankowane od frontu parą kolumienek wtopionych w naroża, zamknięte nadwieszonym łukiem półkolistym. Prostokątne, półkoliście zamknięte drzwiczki zdobione płaskorzeźbionym motywem kielicha eucharystycznego. Część środkowa nastawy w formie trójprzelotowego łuku triumfalnego. Każda z ujmujących płytkie wnęki półkolistych arkad wsparta na parze kolumn. Podłucza ujęte dekoracyjnym ornamentem arkadkowym, który w części środkowej przybiera kształt trójliścia. Kolumny wspierają zamykające osie wimpergi. Zwieńczenie części środkowej retabulum osadzone na zdwojonym cokole, ma formę wspartej na parze kolumienek półkolistej arkady, której podłucze wypełnia motyw trójliścia, zamkniętej wimpergą. Całość ujmuje para przypór o zakończeniach ujętych kolumienkami wspierającymi sterczyny. Boczne osie zwieńczone motywem oktogonalnych latarni przekrytych kopułkami. Pola predelli zdobią motywy wici akantowych, boki ujmuje para ażurowych uszaków. W polach wimperg oraz w dolnej partii wnęki części środkowej stylizowana ornamentyka roślinna, w górnej części monogram maryjny. Krawędzie zwieńczenia zdobi motyw wici roślinnej, czołganki oraz sterczyny zwieńczone kwiatonami. We wnęce części środkowej ujęty rzeźbioną, złoconą ramą obraz Matki Boskiej z Dzieciątkiem. We wnęce po prawej stronie retabulum figura św. Stanisława Kostki, po lewej św. Alojzego Gonzagi. W zwieńczeniu figura anioła. Polichromia ołtarza utrzymana w kolorach beżu i różu, detale i ornamenty złocone. Kolumny środkowej osi zielone, marmoryzowane, gzymsy w przyczółkach w kolorach niebieskim i czerwonym.

Zarys problematyki artystycznej

Od początku XIX wieku, w opozycji do podupadającego cechowego rzemiosła artystycznego, zaczęły się rozwijać duże przedsiębiorstwa, które, jak zauważył Roman Reinfuss, „zbudowane na zasadach kapitalistycznych […] swą produkcją o charakterze masowym zaspokajały zarówno potrzeby kościoła jak i osób prywatnych”. Jednym z wiodących był założony w 1820 roku „Zakład dla sztuki kościelnej” o nazwie Insam-Prinoth, działający zarówno na terenie Lombardii, w Ortisei di Garden, jak i w Sankt Ulrich w Tyrolu. Oferta firmy obejmowała gruntowne wyposażenie kościołów – od nastaw ołtarzowych, ambon i chrzcielnic, po samodzielne figury, czy zespoły tworzące kompozycje stajenek betlejemskich czy Bożych grobów. Obiekty wykonywano w różnorodnych stylach – od romanizmu po barok i rokoko. W stałej ofercie istniał także pewien wybór tematów ikonograficznych, które cieszyły się największą popularnością, realizowano także zamówienia indywidualne. Głównie dzięki drukowanym cennikom, pełniącym równocześnie funkcję katalogu, wzory tyrolsko-lombardzkie rozpowszechniły się na obszarze Europy Środkowej, docierając także na tereny dawnej Rzeczypospolitej. Nowatorskie, jak na owe czasy wzory, szybko zwróciły uwagę odbiorców, szczególnie duchowieństwa, zdobywając ich zdecydowaną aprobatę. Jak zauważył Reinfuss, „doszło nawet do tego, że księża odmawiali poświęcenia figur, których wykonanie nie odpowiadało powszechnie wówczas przyjętym kanonom artystycznym. Rzeźby w tym stylu, jaki prezentowały statuy […] tyrolskiej firmy Insam-Prinoth, stały się więc z konieczności wzorami, które musiały naśladować pomniejsze […] pracownie”. Ołtarz boczny poświęcony Matce Boskiej w klikuszowskim kościele charakteryzuje struktura neogotycka – nawiązująca do form architektury gotyckiej głównie takimi detalami, jak motywy wimperg, czołganek czy kwiatonów.

Stan zachowania / Prace konserwatorskie

Bardzo dobry.

Streszczenie

Wykonane pod koniec XIX lub na początku XX wieku retabulum ołtarza bocznego Matki Boskiej w kościele parafialnym w Klikuszowej powstało pod wpływem wzorów warsztatów tyrolskich. Struktura prezentuje głównie inspiracje architekturą gotycką.

Jak cytować?

Paulina Chełmecka, "Ołtarz boczny", [w:] "Sakralne Dziedzictwo Małopolski", 2024, źródło:  https://sdm.upjp2.edu.pl/dziela/oltarz-boczny-118

Uwaga. Używamy ciasteczek. Korzystanie ze strony sdm.upjp2.edu.pl oznacza, że zgadzasz się na ich używanie. Więcej informacji znajdziesz w zakładce Polityka prywatności