Sakralne Dziedzictwo Małopolski

Dzieje zabytku

Ołtarz główny powstał po 1767 roku, kiedy to konsekrowano nowo wzniesiony drewniany kościół. Twórcą projektu nastawy był zapewne Francesco Placidi.

Opis

Nastawa ołtarzowa na planie półowalu uzyskała architektoniczną, jednokondygnacyjną strukturę ze zwieńczeniem. Jednoosiowe retabulum flankowane bramkami, na których ustawiono figury św. Wojciecha i św. Stanisława. Stipes ołtarz ujmuje drewniana prostopadłościenna obudowa podtrzymująca drewnianą mensą z portatylem. Drewniane antependium ujęte zostało czworoboczną, profilowaną ramą z płaskorzeźbionym i złoconym barankiem apokaliptycznym leżącym na księdze. Na mensie ustawiono współczesne tabernakulum pancerne w formie prostopadłościennej skrzynki. Kondygnacja retabulum ujęta została dwiema parami pilastrów zwróconych delikatnie do wewnątrz oraz silnie wysuniętą do przodu parą kolumn o kapitelach kompozytowych oraz dwie wolutowe konsole. Podpory dźwigają pełne belkowanie wsparte na impostach, o wklęsło-wypukłej linii. Nad polem środkowym widoczne jest połączenie wyłącznie gzymsem przyjmującym formę łuku falistego, wyłamane na osiach podpór. Na środku belkowania umieszczono kartusz, od którego odchodzą dwie girland kwiatowe. Kondygnacje ujmują zredukowane do wici akantowej uszaki. W polu środkowym usytuowano obraz św. Wawrzyńca ujęty profilowaną ramą w formie stojącego prostokąta zamkniętego łukiem nadwieszonym. Zwieńczenie nastawy uzyskało formę leżącego prostokąta flankowanego dwoma spływami wolutowymi opadającymi na belkowanie. Obie woluty dźwigają niepełne, wklęsło-wypukłe belkowanie przyjmujące nad polem formę łuku falistego. W centrum zwieńczenia umieszczono rzeźbioną grupę ze sceną koronacji Marii w srebrzonych obłokach z promieniami. Struktura nastawy jest polichromowana w kolorze białym, kolumny, konsole, profile i ornamentyka pierwotnie były złocone.

Zarys problematyki artystycznej

Struktura ołtarza głównego w Grojcu powstała zapewne wg projektu Francesco Placidiego (zm. 1782). Włoch był jednym z pierwszych, który poprzez swoje projekty realizowane przez rzeźbiarzy i snycerz wprowadzał w Małopolsce rokoko. Jako analogie warto wskazać tutaj ołtarze boczne stanowiące wyposażenie kościoła w podkrakowskiej Morawicy, zbudowanego w latach 1743-1748. Ołtarze są nadal architektoniczne, stosunkowo dość płaskie, gdzie nie występuje przeładowanie ornamentów. Z kolei rzeźby są zaś kształtowane "manierą Fontany" - są teatralnie upozowane, "grają" powierzone sobie role. Jednakże nie obserwujemy tu ani deformacji, ani manieryczności. Dlatego też statyczne rzeźby św. Wojciecha i św. Stanisława oraz grupa koronacji Marii w Grojcu są bez wątpienia dziełem lokalnego warsztatu, który posłużył się tylko projektem wybitnego Włocha do stworzenia nastawy.

Stan zachowania / Prace konserwatorskie

Zły. Widoczne działania drewnojadów, przemalowania, ubytki polichromii, przemalowanie pierwotnych złoceń. Brakuje także skradzionych w latach dziewięćdziesiątych figur aniołów ze zwieńczenia.

Literatura

Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. 1, Województwo krakowskie, red. J. Szablowski, Warszawa 1953, s. 11, 166;
T. Chrzanowski, M. Kornecki, Sztuka Ziemi Krakowskiej, Kraków 1982, s. 401-402;
Zabytki sztuki w Polsce. Małopolska, red. S. Brzezicki, J. Wolańska, Warszawa 2016, s.416, 918.

Streszczenie

Ołtarz główny powstał po 1767 roku, kiedy to konsekrowano nowo wzniesiony drewniany kościół. Twórcą projektu nastawy był zapewne Francesco Placidi. Samą zaś nastawę wykonano w lokalnym warsztacie snycerskim.