Ołtarz boczny

Dzieje zabytku

Według Józefa Łepkowskiego ołtarz pochodzi z osieckiego zamku, który wzniósł Karol Wacław Larisch, a przebudował w stylu mauretańskim jego syn Karol Józef. Larischowie byli kolatorami kościoła w Bielanach. W rachunkach klasztoru Karmelitów bosych w Czernej zachowała się wzmianka o olborach płaconych w 1760 roku z Osieka lub za ołtarz osiecki. Ołtarz pozyskał od kolatorów proboszcz w Bielanach Antoni Gralewski w 1838 roku. Jego ustawieniem w nowo wzniesionym kościele zajął się dębnicki kamieniarz Paweł Cekiera (Cekierski).

Opis

Ołtarz architektoniczny, jednokondygnacyjny ze zwieńczeniem. Mensę ujmują dwa ukośnie ustawione cokoły z wolutami, na których posadowione ukośnie zdwojone pilastry z liściastymi wolutami u podstawy i z liściastymi wolutami w funkcji kapiteli, dźwigających odcinki belkowania. Nad belkowaniem klęczące na wolutach anioły. Zwieńczenie ujęte spływami wolutowymi zakończone fantazyjnymi wolutami z liściem. W centrum ołtarza pole w formie stojącego prostokąta ujęte profilowaną ramą, zwieńczone liściastymi wolutami i rozłożystym kwiatem; w polu obraz z przedstawieniem Matki Boskiej z Dzieciątkiem. W zwieńczeniu pole wpisane w owal, obwiedzione profilowanym obramieniem z wolutami; w polu płaskorzeźba z przedstawieniem św. Józefa z Dzieciątkiem. W dolnej części nastawy inskrypcja: „HOC ALTARE EXSTRUCTUM / A(NNO) D(OMINI) M. DCCC, XXX, VIII. / SUMPTU R(EVERENDI) D(OMINI) ANTONII / GRALEWSKI / CURATI BIELANENSIS. / PER / D(OMINUM) PAULINUM CZEKIERSKI / ARTISTAM”.

Zarys problematyki artystycznej

Ołtarz należy do najciekawszych przykładów dzieł późnobarokowych. O jego cechach decydują efektowne ukośne ustawienie pilastrów, kapitele w formie ulistnionych konsol oraz fantazyjne zwieńczenie z wolutami i listkami. Jeśli ołtarz powstał do kaplicy zamkowej w Osieku, jak twierdził Łepkowski, jego fundatorem był jeden z Larischów. Oryginalność jego form, a zwłaszcza detal wymagający znacznych umiejętności od kamieniarza, przywołuje jedynie inne dzieło z takiego samego materiału – ołtarz w kaplicy mansjonarskiej w katedrze w Sandomierzu (1767-1768), którego rzeźby wykonał Wojciech Rojowski. Struktury obu ołtarzy przypominają dzieła wykonywane w drewnie, w których istotną rolę odgrywał detal. Ustalenie autora projektu na tym etapie nie jest jeszcze możliwe. Mógł to być jeden z krakowskich architektów.

Streszczenie

Ołtarz powstał najpewniej w 1760 roku do kaplicy zamku w Osieku. W 1838 roku został przeniesiony do kościoła w Bielanach staraniem ówczesnego proboszcza Antoniego Gralewskiego. Dzieło należy do najciekawszych przykładów małej architektury z okresu późnego baroku.

Bibliografia