Ołtarz boczny

Województwo
MAŁOPOLSKIE
Powiat
oświęcimski
Gmina
Kęty
Miejscowość
Kęty
Metropolia
Krakowska
Diecezja
Bielsko-Żywiecka
Parafia
Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Marii Panny
Miejsce przechowywania
pierwsze od północny przęsło nawy głównej, po stronie zachodniej
Identyfikator
DZIELO/23876
Kategoria
ołtarz
Ilość
1
Czas powstania
przełom XVIII i XIX wieku (lub pierwsza połowa XIX wieku)
Technika i materiał
drewno cięte, rzeźbione, polichromowane, złocone
Autor noty katalogowej
Paulina Chełmecka
Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne 4.0

Opis

Ołtarz architektoniczny, jednokondygnacyjny, jednoosiowy, ze zwieńczeniem. Ołtarz prostopadłościenny z drewnianą mensą i drewnianym antepedium artykułowanym trzema prostokątnymi płycinami. Retabulum osadzone na nieznacznie zryzalitowanym cokole, lekko wstępującym pośrodku w kolejną partię retabulum. Część środkową ołtarza ujmuje para filarów o czworobocznym przekroju, ustawionych na tle pilastrów, osadzonych na wysokich cokołach i podtrzymujących przerwane belkowanie ze wspartym na nim przerwanym, półkolistym przyczółkiem. Część środkowa belkowania jest wyniesiona nieco wyżej. Pole części środkowej retabulum ma kształt stojącego prostokąta zamkniętego półkolistym łukiem nadwieszonym. Osadzone na wyłamującym się pośrodku gzymsie zwieńczenie ma postać stojącego prostokąta wypełnionego płyciną z uszakami w narożach, zamkniętą trójbocznie z ośmioboku. Pole środkowe w formie wydłużonego ośmioboku. Zwieńczenie domyka szczyt z formie przerwanego, trójkątnego przyczółka usytuowanego na przerwanym belkowaniu. Środkową płycinę antepedium zdobi płaskorzeźbiony monogram SJ na tle narzędzi ciesielskich (?), boczne ornamentyka roślinna. W partiach cokołu retabulum, cokołów filarów, fryzu oraz górnych naroży części środkowej nastawy są motywy stylizowanej dekoracji roślinnej. Obramienie obrazu głównego ujmuje para wazonów z kwiatami lilii, natomiast boki zwieńczenia ołtarza para ażurowych, akantowych uszaków. W szczycie, po bokach, na przerwanym przyczółku jest para płonących wazonów, pośrodku natomiast kartusz z napisem: „ITE AD JOSEPH” oraz krzyż zdobiony wicią winnej latorośli. W polu części środkowej znajduje się przedstawienie „Pokłonu pasterzy”, w zwieńczeniu natomiast wizerunek św. Stanisława biskupa. Struktura retabulum utrzymana jest w kolorystyce pokostowanego drewna, partie detalu architektonicznego i ornamentyka są złocone. Na mensie napis „MEMENTO - FUNDATORIS / JOSEPHI".

Zarys problematyki artystycznej

Od początku kształtowania się wystroju wnętrz kościołów reformackich istotną rolę odgrywał zespół ołtarzy bocznych, niewiele jednak zachowało się informacji na temat ich pierwotnych form. Na podstawie zachowanych planów można określić, iż było ich zazwyczaj cztery lub sześć. Sytuowano je symetrycznie przy tęczy oraz przy ścianach po obydwu stronach nawy we wnękach ołtarzowych. Najprawdopodobniej ich strukturę stanowiła jedynie mensa ołtarzowa, stopień do ustawiania lichtarzy oraz ozdobne antepedium, które zmieniano w zależności od okresu liturgicznego. Powyżej mensy wieszany był obraz z patronem ołtarza, ujęty prostą ramą. Tę skromną postać ołtarzy bocznych od pierwszej połowy XVIII wieku zaczęły stopniowo zastępować retabula o strukturze architektonicznej. W ramach ustawodawstwa prowincji małopolskiej nie wypracowano konkretnego modelu czy wzorca retabulów ołtarzowych. Przepisy odnosiły się jedynie do zagadnień ogólnych i podstawowych, podkreślając, iż każdą realizację ma charakteryzować „blask najwyższego piękna i najściślejszego ubóstwa”. Efektem tego, stosunkowo prosta struktura ołtarzy pozbawiona była nadmiernej ornamentyki, polichromii a nawet kolumn stanowiących przejaw przepychu. Grupa trzech ołtarzy bocznych, do której należy retabulum z przedstawieniem „Adoracji pasterzy” powstała najprawdopodobniej w pierwszej połowie XIX wieku. Wzorcem dla formy nastaw były wykonane w latach 1711-1715 przez brata Modesta Gronalewicza trzy ołtarze boczne poświęcone Niepokalanemu Poczęciu Matki Boskiej, św. Franciszkowi i św. Antoniemu Padewskiemu.

Stan zachowania / Prace konserwatorskie

Stan zachowania jest dobry.

Streszczenie

Ołtarz boczny ze sceną „Pokłonu pasterzy” w kościele Reformatów w Kętach powstał najprawdopodobniej na przełomie XVIII i XIX lub w pierwszej połowie XIX wieku. Struktura nastawy nawiązuje do form retabulów przytęczowych wykonanych w latach 1711-1715 przez brata Modesta Gronalewicza.

Jak cytować?

Paulina Chełmecka, "Ołtarz boczny ", [w:] "Sakralne Dziedzictwo Małopolski", 2024, źródło:  https://sdm.upjp2.edu.pl/dziela/oltarz-boczny-191

Uwaga. Używamy ciasteczek. Korzystanie ze strony sdm.upjp2.edu.pl oznacza, że zgadzasz się na ich używanie. Więcej informacji znajdziesz w zakładce Polityka prywatności