Nagrobek Stanisława i księdza Jakuba Lubomirskich

Dzieje zabytku

Czas powstania nagrobka nie jest znany. Świątynię wybudowano między 1586 a 1594 rokiem, gdy została konsekrowana. Jednocześnie z kościołem budowano kaplicę, w której umieszczono nagrobek Stanisława i Jakuba Lubomirskiego, byłego proboszcza w Łazanach. Fundatorem mógł być Sebastian Lubomirski, syn Stanisława. Kaplicę odnotowano w protokole wizytacji z 1618 roku.

Opis

Nagrobek utworzony z dwóch położonych obok siebie płyt w formie leżącego prostokąta, w profilowanych, uszatych obramieniach z płaskorzeźbionymi, leżącymi postaciami Stanisława Lubomirskiego (po lewej) i Jakuba Lubomirskiego (po prawej). Postać po lewej leży na prawym boku, z ręką ugiętą i podpierającą głowę, zaś lewą ułożoną wzdłuż ciała, z buzdyganem w dłoni przyozdobionej pierścieniem, z ugiętą lewą nogą. Jego twarz jest pociągła, nos wydatny, ale krótki, oczy zamknięte. Włosy ma krótkie, lekko kręcone. Ubrany jest w zbroję typu husarskiego, składającą się z napierśnika z dwoma folgami brzusznymi pod szyją zakończonego wysokim kołnierzem, z naramienników, nałokietników, z sześciofolgowych taszek, nakolanników, nagolenników i butów. Na piersi zawieszony ma łańcuch. Pod nim leży hełm z pióropuszem i długi miecz. W prawym, górnym rogu kartusz z owalnym wypukłym polem z godłem herbu Drużyna i syglami w polu "S" i "L". Nad nim kamienna tablica.
Na prawej płycie ukazano Jakuba Lubomirskiego, leżącego na lewym boku, na ugiętej, lewej ręce i prawej ułożonej wzdłuż ciała, z księgą pod dłonią. Jego twarz jest pociągła, nos krótki, oczy zamknięte. Twarz okala długa, falista broda i wąsy, na głowie włosy sięgające uszu. Postać jest ubrana w albę i komżę. Nad płytą kamienna tablica z inskrypcją: „FVNEBRE CARME(NI) INTVMVLO REVE(REN)/DI D(OMI)NI IACOBI LVBOMIERSKI IMPRIME(N)DV(M).
Nagrobek wieńczy czteropolowy kartusz z herbami: Drużyna, Odrowąż (Ogończyk), Warnia (Rak) i Gryf. Nad kartuszem hełm z koroną z zawieszonym u szyi krzyżem kawalerskim i ujęty labrami.

Zarys problematyki artystycznej

W dotychczasowych badaniach nad nagrobkiem Lubomirskich w Łazanach bezkrytycznie identyfikowano zmarłych jako Sebastiana, twórcę potęgi rodu w XVII wieku oraz Jakuba, stryjecznego brata jego ojca, Stanisława. Z ustaleń Artura Karpacza wynika, iż znajdujące się na kartuszu herby Drużyna, Odrowąż (Ogończyk), Warnia (Rak) i Gryf odnoszą się do przodków nie Sebastiana, a jego ojca Stanisława (zm. 1577). Odczytując je zgodnie z zasadami heraldyki w prawym górnym rogu pola znajduje się herb Drużyna, zatem ojca Feliksa Lubomirskiego z Grabia i Sławkowic (zm. 1533). W lewym górnym rogu umieszczono herb Odrowąż (Ogończyk), matki Stanisława, Beaty, córki Mikołaja (Mikulasza) Czarnego z Podola koło Gródka nad Dunajcem, właściciela Jawczyc, legitymującej się tym właśnie herbem. W lewym dolnym rogu znajduje się herb Rak (Warmia), a takim posługiwała się babka ze strony ojca Stanisława Lubomirskiego, Dorota, córka Przecława z Gnojnika, żona Stanisława Piotra Lubomirskiego (Lasockiego). Nie ustalono babki Beaty, ale zapewne była nią kobieta z okolic Gródka, Podola i Jawczyc, których właściciele posługiwali się herbem Gryf (np. Monisiewicze, Gryfici). Te ustalenia pozwalają widzieć w kaplicy przy kościele w Łazanach mauzoleum zasłużonych przodków Sebastiana Lubomirskiego, jego ojca Stanisława i stryja, Jakuba, proboszcza w Łazanach. Sam nagrobek musiał powstać niedługo po ukończeniu świątyni, konsekrowanej w 1594 roku.
Wzniesienie murowanego kościoła z kaplicą grobową antenatów w miejscowości nabytej w 1549 roku i położonej blisko gniazda rodowego Lubomierza było jednym z elementów tworzenia mitu rodziny dopiero wchodzącej do elit politycznych państwa. Objęcie intratnych dóbr ziemskich, urzędów burgrabiego krakowskiego i żupnika wielickiego, a wreszcie uzyskanie od cesarza tytułu hrabiego na Wiśniczu przeobraziło średniozamożnego szlachcica w zamożnego arystokratę dysponującego znacznymi środkami finansowymi. Rosnąca pozycja wymagała zatem odpowiedniej reprezentacji, której przejawem stał się murowany kościół z kaplicą grobową oraz własne mauzoleum wzniesione przy kościele Dominikanów w Krakowie. W ten sam sposób swoją pozycję umacniali przedstawiciele innych rodzin Bonerów, Drzewickich, Ossolińskich, Koniecpolskich, czy Zbaraskich.
Ustalenie autorstwa dzieła jest obecnie niemożliwe. Nagrobek wydaje się być wtórnie przekształcony i pozbawiony elementów oprawy. Sposób modelowania figury, nawiązujący do popularnego w Polsce typu wykształconego w kaplicy Zygmuntowskiej w katedrze na Wawelu, z postacią na wpółleżącą, ze skrzyżowanymi nogami oraz kształt tarczy herbowej z liściastymi labrami i ulistnione tralki po bokach płyty nad postacią Stanisława Lubomirskiego kierują uwagę na warsztat Santi Gucciego w Krakowie i tak znakomite dzieła jak nagrobki Uchańskich w Uchaniach czy Firlejów w Janowcu, choć poziom wykonania nagrobka w Łazanach jest od nich o wiele niższy, może warsztatowy.

Stan zachowania / Prace konserwatorskie

Dobry.

Literatura

Karpacz Artur, Dzieje i architektura kościoła parafialnego pod wezwaniem Znalezienia Krzyża Świętego w Łazanach, praca magisterska, Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie, 2014.

Bibliografia